बैशाख ११, २०८१
फागुन २१ मा नाटकीय ढंगले सत्ता समीकरण बदलिएको दुई महिना पनि नबित्दै नयाँ समीकरणका लागि कसरत भइरहेको संकेत देखिएको छ । नेपाली राजनीति तथा सत्ताका खेलाडीसँग निकट विश्वसनीय स्रोतले भित्रभित्रै अर्को नयाँ स...
कात्तिक १९, २०७८
बाइडन (अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडन)सँग विशेष रूपमा भेट भयो । म टोपी लगाएर गएको थिएँ, देखेपछि चिनिहाले । पहिला नेपाल आएका रहेछन् । नेपाल खुब मनपर्छ भने । जोनसन (बेलायती प्रधानमन्त्री बोरिस जोन्सन)ले नेपालको बारेमा सबै कुरा थाहा पाएका रहेछन् । पूरा सहयोग गर्ने कुरा गरेका छन् ।
बेलायतबाट स्वदेश फर्किने क्रममा बिहीवार त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडनसँग भएको भेटवार्ताबारे जानकारी गराउँदै भने ।
देउवाले गरेको दाबीलाई नै हेर्दा पनि टोपी लगाएको हुनाले मात्र बाइडनले चिने, अन्यथा चिन्ने रहेनछन् ।
देउवाको अभिव्यक्तिले नेपाल कूटनीतिक रूपमा र सामरिक रूपमा कहाँ छ, भन्ने देखाउँछ । मानौं नेपालको पहिचान भनेकै त्यही एउटा भादगाउँले टोपी हो । नेपालको अरू पहिचान र परिचय छैन । केवल टोपी लगाएर उभिएको एउटा मानिसले नेपालको प्रतिनिधित्व गर्छ ।
कूटनीतिक मामिलाका जानकारहरूका अनुसार अमेरिकी राष्ट्रपतिको भेटवार्ता पूर्वनिर्धारित हुन्छ । न कि देउवाले दाबी गरेको जस्तो भादगाउँले टोपी लगाएको मान्छे देख्दैमा यो नेपालको प्रधानमन्त्री भनेर हात मिलाउन गएका हुन् ।
एसियाका उदीयमान दुई मुलुक चीन र भरतको बीचमा रहेको र सामरिक महत्त्व भएको देश आफ्नो कूटनीतिक पहिचानमार्फत होइन भादगाउँले टोपीका कारण आफ्नो पहिचान दिनुपर्ने अवस्थामा पुगेको छ ।
कूटनीतिक कौशलमार्फत अन्तर्राष्ट्रिय जगत र मञ्चमा नेपालको सामर्थ्य बढाउने कुरामा ध्यान दिनुको सट्टा भादगाउँले टोपी लगाएको देखेर अमेरिकी राष्ट्रपतिले चिनेकोमा प्रफुल्ल छन्, हाम्रा प्रधानमन्त्री ।
अमेरिकी राष्ट्रपतिसँग हात मिलाउनु र फोटो खिचाउनु नै नेपालका प्रधानमन्त्रीको भ्रमण सफल भएको मानक बनेको छ । ‘हाम्रो नेतालाई अमेरिकी राष्ट्रपतिले भेट दियो’ भनेर कार्यकर्ताहरूले यसैमा हर्षबढाइँ गर्छन् ।
त्यो बेलाको कूटनीतिक सामर्थ्य
आजभन्दा ५३ वर्षअघि अर्थात् सन् १९६७ मा नेपालका तत्कालीन राष्ट्र प्रमुख राजा महेन्द्रले अमेरिकाको भ्रमण गरेका थिए ।
गाडीमा चन्द्रसूर्य अंकित नेपालको झण्डा फहराउँदै नेपालका राष्ट्र प्रमुखले ह्वाइट हाउसमा स्वागत पाएका थिए ।
तत्कालीन अमेरिकी राष्ट्रपति लिन्डन बी जोन्सनको निमन्त्रणामा अमेरिका गएका महेन्द्रले भव्य स्वागत पाएका थिए ।
महेन्द्रले संयुक्त राष्ट्रसंघको महासभामा सम्बोधन गर्ने बेला महासचिव लगायत मञ्चमा रहेका विदेशी उच्च अधिकारी उठेर स्वागत गरेका थिए ।
सोही भ्रमणका दौरान महेन्द्रले चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीका नेता माओसँग भेटवार्ता गरेका थिए ।
अमेरिका मात्र होइन, बेलायत, चीन र भारतमा पनि नेपालले उच्च सम्मान पाएको थियो, कुनै बेला ।
सन् १९६० को अक्टोबर २० मा बेलायत भ्रमणमा गएका राजा महेन्द्रको स्वागतका लागि बेलायती महारानी र राजपरिवारका सदस्य भिक्टोरिया स्टेसनमा स्वागतका लागि आइपुगेका थिए ।
महेन्द्रको निमन्त्रणामा बेलायती महारानी एलिजाबेथले नेपालको भ्रमण गरिन् । महेन्द्रले विक्रम संवत् २०१८ सालमा चीनको भ्रमण गरे ।
जुनसुकै मुलुकमा पनि उनले उत्तिकै सम्मान पाए । त्यो बेला नेपालको ख्याति विश्वभर फैलिएको थियो ।
कुनै बेला अमेरिकी राष्ट्रपति र बेलायती महारानीबाट स्वागत पाएको नेपाली स्वाभिमान ५० वर्षपछि भादगाउँले टोपीले थामिदिएको छ ।
कुनै बेला अमेरिकी राष्ट्रपतिले स्वागत गर्ने नेपालको नेतृत्वलाई अहिले राजदूतहरूले पनि भाउ दिन छाडेका छन् ।
कुनै बेला स्वाभिमान उच्च रहेको मुलुक विदेशी स्वार्थहरूको क्रिडास्थल बनेको छ ।
हाम्रो कूटनीतिक हैसियत कति गिर्यो भने, भारतको कुनै मन्त्री आउँदा नेपालका पूर्वप्रधानमन्त्रीहरू प्रोटोकल बिर्सेर लर्को लागेर होटलमा भेट्न पुग्छन् । व्यक्तिगत र दलीय स्वार्थका लागि नेपालको स्वाभिमान झुकाउने काम गर्छन् ।
यहाँसम्म कि चुनावमा सांसद्को टिकट पाउन, मन्त्री बन्न दूतावासको आर्शिवाद थाप्ने काम खुलेआम हुन थाल्यो । नेपाल प्रहरीको महानिरीक्षक बन्न दूतावासमा बिन्तीपत्र हाल्न गएको कुरा उनीहरूले नै खुस्काइदिँदा नेपालको स्वाभिमान धूलिसात हुन पुग्यो ।
किन कमजोर भयो हाम्रो कूटनीतिक सामर्थ्य ?
१५ वर्षअघि सन् २००६ को जुनमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइराला भारत भ्रमणमा जाँदा समकक्षी मनमोहन सिंह नै विमानस्थलमा आएका थिए ।
सामान्यतया समकक्षीको स्वागतका लागि प्रधानमन्त्री विमानस्थल जाने प्रचलन भारतमा थिएन ।
नेपालमा दोस्रो जनआन्दोलनपछि बनेको सरकारको प्रधानमन्त्री कोइरालालाई मनमोहन सिंहले ‘दक्षिण एसियाका महान नेता’ भनेर सम्बोधन गरेका थिए । तर त्यो सम्मान धेरै दिन टिकेन ।
पछि त हुँदाहुँदा नेपालका राष्ट्रपतिको स्वागतका लागि राज्यमन्त्री पठाएर भारतले नेपालको मानमर्दन गर्ने कोशिश गर्यो ।
भारत भ्रमणमा गएकी राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीको स्वागतका लागि महिला तथा बाल विकास राज्यमन्त्री कृष्णा राज विमानस्थल पुगेकी थिइन् ।
कूटनीतिक रूपमा नेपालको सामर्थ्य घट्नुमा विदेशीको दोष थिएन, नेपालका नेताहरूको लाचारी मुख्य कारण थियो । यदि यहाँका नेताको अडान हुन्थ्यो भने विदेशीले ‘बाघको छालामाथि स्यालको रजाईं’ गर्न पाउने थिएनन् ।
भारतीय नाकाबन्दीको सामना गर्ने क्रममा तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली ‘भूगोल सानो भए पनि कुनैपनि देशको सार्वभौमसत्ता’ ठूलो सानो हुँदैन भन्थे । पछि पनि उनले बारम्बार यो कुरा दोहोर्याए, तर व्यवहारमा त्यसो भएन ।
कुनै बेला भारतसँग चट्टानी अडान लिएका ओली भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको ‘विशेष दूत’ बनेर आएको भनेर दाबी गरिएका खुफिया एजेन्सीका प्रमुख सामन्त गोयलसँग बालुवाटारमा भेटेर लामो भलाकुसारी गरे । गोलयको नेपाल भ्रमणपछि नै संसद् विघटन लगायतका काम भएको भनेर पार्टीभित्रका नेताहरूले नै आरोप लगाए ।
देउवा प्रधानमन्त्री बनेर आएपछि पनि अवस्था उस्तै छ । भारतीय सीमा सुरक्षा बल एसएसबीका जवानले अमानवीय ढंगले तुइन काटिदिएर जयसिंह धामी महाकाली नदीमा बेपत्ता भएको घटनामा लामो समयसम्म सरकारको मौनता, कूटनीतिक विरोधको कर्मकाण्डले नेपालको कूटनीतिक हैसियतमा प्रश्न उठाइरहेको छ ।
हामी सानो र गरीब मुलुक भनेर जब देशको नेतृत्व गर्ने व्यक्तिले हीनताबोध र लघुताभाष देखाउँछ, तब नेपालको छवि कसरी उचो हुन्छ ? बीपी कोइराला यही देशको प्रधानमन्त्री थिए । उनी अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा डटेर कुरा राख्थे ।
त्यो अडान र कूटनीतिक कौशलको कुरा छाडौं, एउटा आर्थिक सहयोग कार्यक्रम लिने/नलिने भन्ने विषयमा देश ध्रुवीकृत छ । त्यही एउटा आर्थिक सहायता कार्यक्रम लिँदा कायापलट हुने या विदेशी सेना आउने वाद विवादले मुलुक महिनौंदेखि रुमल्लिएको छ ।
विडम्बना भन्नुपर्छ, पटक–पटक सरकारको नेतृत्व गरेको यही असफल पुस्ताले देशको कायापलट गर्छ भन्ने दिग्भ्रम मेटिएको छैन ।
नेपालको प्रधानमन्त्री भन्दा पनि भादगाउँले टोपी लगाउने नेपालीलाई चिनिदिएकोमा अमेरिकी राष्ट्रपति बाइडनलाई चाहिँ धन्यवाद भन्नैपर्छ ।
फागुन २१ मा नाटकीय ढंगले सत्ता समीकरण बदलिएको दुई महिना पनि नबित्दै नयाँ समीकरणका लागि कसरत भइरहेको संकेत देखिएको छ । नेपाली राजनीति तथा सत्ताका खेलाडीसँग निकट विश्वसनीय स्रोतले भित्रभित्रै अर्को नयाँ स...
सत्ता र शक्तिको आडमा गैरकानूनी ढंगले सरकारी जग्गा हडप्ने नेपालको शक्तिशाली व्यापारिक घराना चौधरी ग्रुपमाथि राज्यको निकायले पहिलोपटक छानबिन थालेको छ । काठमाडौंको बाँसबारीमा ठूलो परिमाणमा सरकारी जग्गा...
अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...
चरम आर्थिक संकटबाट गुज्रिएको श्रीलंकाले सन् २०२२ को अन्त्यतिर औषधि किन्ने क्षमता पनि गुमाएको थियो । ५० अर्ब डलरभन्दा बढीको विदेशी ऋण 'डिफल्ट' भएको थियो भने लाखौंले रोजगारी गुमाएका थिए । दशौं लाख मान्छे...
आफ्नो तेस्रो कार्यकालको दोस्रो वर्षलाई प्रभावकारी बनाउने भनी दाबी गरेका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले कांग्रेस महामन्त्री गगन थापालगायत केही नेतासँग नियमित सल्लाह सुझाव लिन थालेका छन् । रा...
सर्वोच्च अदालतको परमादेशले प्रधानमन्त्रीबाट पदमुक्त भएपछि नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओली बालुवाटारबाट रित्तो हात फर्केका थिए, २०७८ असार ३० गते । संसद् विघटनको अवगाल छँदै थियो, लामो समय सँगै राजनीति गर...
नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलन कतिपटक विभाजन भयो ? पुनः एकता, मोर्चा गठन, विघटनलाई हेर्दा यसको जोडघटाउको लामै शृङ्खला बन्छ । र, त्यसमा मूलधारको राजनीतिबाट विभाजित कम्युनिस्ट पार्टी अर्थात् वामपन्थी पार्टीहरूको विसर्...
नेपालको निजामती सेवा (समग्र प्रशासन) कम व्यावसायिक भएको आरोप लाग्दै आएको छ । कर्मचारीहरूमा बुझाइको स्तर सतही देखिन थालेको छ । सकारात्मक सोच पनि खस्किएको छ । प्रस्तुतिमा आत्मविश्वास होइन, हीनभावना देखिन थालेको ...
निरन्तर १८ वर्ष लामो कन्जरभेटिभ पार्टीको सरकारलाई विस्थापित गर्दै लेबर पार्टीका नेता टोनी ब्लेयर सन् १९९७ को मे २ मा बेलायतको प्रधानमन्त्री बन्न सफल भएका थिए । लेबर पार्टीका नेता जोन स्मिथको निधनपश्चात पार्टीको ...