बुटवलका ६१ वर्षीय ऋषिकुमार गिरीले बुढेसकालमा काम लाग्ला भनेर सहकारीमा पैसा जम्मा गरे । तर, अहिले अप्ठ्यारो परिस्थितिमा पनि आफूले जम्मा गरेको रकम पाउन सकेका छैनन् ।

उनले ई–रिक्सा चलाएर कमाएको पैसा दैनिक २०० रूपैयाँका दरले बुटवलको योगिकुटीस्थित शिवशिखर बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था लिमिटेडमा जम्मा गर्दै आएका थिए । अहिले काम परेपछि आफ्नो बचत फिर्ता माग्न थालेको दुई महिना भयो । तर, सरकारीले गिरीको रकम दिएको छैन ।

‘ब्याज त परको कुरा, आफूले बचत गरेको सावाँसमेत फिर्ता पाएको छैन । यसो बुझ्दा सहकारी समस्यामा परेर निक्षेपकर्ताको रकम दिएको रहनेछ । हामीजस्ता मजदूरको पैसा खान खोज्दैछ,’ गिरीले दुःखेसो पोखे ।

उनी आफूले जम्मा गरेको ४२ हजार पैसा लिन भन्दै दैनिक शिवशिखरको कार्यालयमा आइपुग्छन् । तर, उनले निक्षेप फिर्ता पाउन सकेका छैनन् ।

***

बुटवलमा आफैं केही गरौं भन्ने उद्देश्यसहित मोबाइल बिक्री गर्दै आएका गुल्मीका राजेन्द्र झाँक्रीले शिवशिखर सहकारीमा जम्मा गरेको रकम फिर्ता लिन जान थालेको २ महिनाभन्दा बढी भयो ।

आफ्नो बचत फिर्ता मागेपछि सहकारीले उनलाई ७२ हजार रूपैयाँको चेक त दिएको छ, तर खातामा पैसा नहुँदा सहकारीको चेक साटिएको छैन । 

झाँक्री भन्छन्, ‘व्यापारको केही रकम कटाएर बचत गरी ७२ हजार रूपैयाँ पुगेको थियो । अहिले सहकारीले निक्षेप रकम पनि फिर्ता दिएको छैन । स–सानो पूँजी जम्मा गर्ने निक्षेपकर्तालाई अहिले शिवशिखरले पुर्पुरोमा हात लगाएर बस्नुपरेको बनायो ।’ 

***

बुटवलको देवीनगरका नरबहादुर बुच्चाले शिवशिखर सहकारीमा बचत गरेको २६ हजार रकम अब फिर्ता पाउने आशा मारिसकेका छन् ।

‘सहकारीले पैसा माग्दा फिर्ता दिएन, अब म त्यहाँबाट सामान भए पनि उठाएर ल्याउँछु,’ बुच्चाले भने । बुटवल उपमहानगरपालिका– १०, योगीकुटीमा रहेको शिव शिखर कार्यालयमा हरेक दिन बचतकर्ताको भीड लाग्ने गरेको छ । सहकारीका सञ्चालक र व्यवस्थापक सम्पर्कविहीन छन् । हाल रकम भुक्तानीको सबै सुविधा बन्द छ । 

***

अहिले सहकारीमा बचत गरेका सयौं बचतकर्ता आफूले जम्मा गरेको रकम फिर्ता नपाएपछि तनावमा छन् । निक्षेपकर्ताहरूले पटक–पटक ताकेता गर्दा पनि सहकारीले कुनै सुनुवाइ गरेको छैन । पीडितहरूले नियमक निकायमा ध्यानाकर्षण समेत गराइरहेका छन् । नियमक निकायले पनि कुनै पहलकदमी लिन नसकेकोमा निक्षेपकर्ताहरू रूष्ट छन् । उक्त सहकारीमा बचतकर्ताको झण्डै ५/६ करोड बराबर रकम छ ।

सहकारीले दिएको पैसा नभएको चेक बोकेर कार्यालय पुग्ने बचतकर्ताहरू निराश भएर फर्किने गरेका छन् । गत महिना सहकारी कार्यालयमा बचतकर्ताहरूको भीड बढ्दै गएपछि सञ्चालकहरूले माघ ७ गतेभित्र सबै रकम भुक्तानी दिने आश्वासन दिए । तर, अहिलेसम्म फिर्ता दिएका छैनन् । 

सहकारीमा बचत गरेको रकम जोखिममा रहेको थाहा पाएपछि गएको कात्तिकदेखि नै बचतकर्ताहरूले सहकारीबाट रकम झिक्न खोजेका थिए । सहकारीले केही दिन बचत रकमका आधारमा एक दिनमा पाँच हजारदेखि २५ हजार रुपैयाँसम्म सीमा तोकेर भुक्तानी दिएको थियो ।

सहकारीले सञ्चालन गरेको ‘गार्डेन मार्ट डिपार्टमेन्टल स्टोर्स’लाई चेक दिएर त्यहाँबाट सामान लैजान समेत भन्यो ।

समस्या आएपछि सञ्चालक समितिका पदाधिकारी र कार्यालय व्यवस्थापक सम्पर्कविहीन छन् । उनीहरूले मोबाइल फोन अफ छ ।

बचत फिर्ता नपाउँदा उजुरी गर्ने निकाय नभेटेको बचतकर्ताहरूले गुनासो छ । सहकारी ऐनमा बचतकर्ताले जम्मा गरेको रकम उसले चाहेको समयमा झिक्न पाउने प्रावधान छ । सहकारी ठगी, त्यहाँ भइरहेको अनियमितता र पीडितले भोगिरहेका समस्याका यी प्रतिनिधि पात्र हुन् । 

लुम्बिनी प्रदेशका सहकारी दर्ता अधिकारी (रजिस्ट्रार) भीमप्रसाद तिवारीले शिव शिखर सहकारी केन्द्रबाटै निर्देशित हुँदा आफूहरूले केही गर्न नसकेको बताए ।

‘शिवशिखर उपभोक्ता सहकारी मोडलको रहेछ,’ तिवारीले लोकान्तरसँग भने, ‘उपकार ब्रान्डलाई मार्केटिङ गर्ने नियतले सहकारीमा शेयर सदस्य बनाइएको रहेछ । आफ्ना सामान बिक्री गर्ने नियतले सहकारीमा सदस्य बनाइयो अहिले आएर समस्यामा पर्दा बचतकर्ताको रकम फिर्ता गर्न सकेन,’ उनले थपे, ‘देशभर कार्यक्षेत्र बनाएको रहेछ । यसका अन्य शाखाहरूमा पनि यहाँको समस्याले गर्दा अप्ठ्यारोमा पर्ने देखियो ।’

स–सानो पूँजी परिचालन गर्ने सहकारीको नियमन तथा सुपरिवेक्षण चुस्त हुनुपर्ने हो । तर, नियमन प्रभावकारी नहुँदा जनताको ठूलो निक्षेप जोखिममा परेको छ ।

जिल्ला सहकारी संघ, रूपन्देहीका अध्यक्ष भीमप्रसाद तुलाचनले शिवशिखर सहकारी ऐन, नियम र सिद्धान्तविपरीत चल्दा समस्याग्रस्त बन्न पुगेको बताए । ‘सहकारीको मूल मर्म भनेको ऋण लगानी बचतकर्तामा गनुपर्ने हो,’ तुलाचनले भने, ‘शिवशिखरले बुटवलवासीबाट रकम संकलन गर्‍यो । ऋण लगानी कहाँ गर्‍यो कसैलाई थाहा छैन, जसले गर्दा समस्या आइलागेको हो ।’

तुलाचनले लोकान्तरसँग थपे, ‘सहकारीले बचतकर्ता केन्द्रित लगानी गर्नुपर्छ । हामीले समस्या केमा पर्‍यो भनेर रेकर्ड माग्दा सहकारीले दिएन । केन्द्रमा दर्ता भएर सञ्चालनमा आएको हुँदा हामीले नियमन गर्न पनि सकिएन । जसरी पनि सहकारीले छिटो बचतकर्ताको रकम फिर्ता गर्नुपर्छ ।’

तुलाचनले शिवशिखर जस्तै बुटवलको सुप्रिम सहकारीमा पनि समस्या देखिएको बताए । सुप्रिमले पनि बचतकर्ताको रकम फिर्ता दिन सकेको छैन । 

सहकारीका सदस्यहरू आफ्नो रकम फिर्ता माग्दै तीन महिनादेखि सहकारीमा पुगे पनि रकम झिक्न पाएका छैनन् । 

सहकारीहरूमा समस्या देखिन थालेपछि बचतकर्ता तर्सिन थालेका छन् । ठूलो संख्यामा रहेका सहकारी संस्थाको नियमन र सुपरीवेक्षण चुनौतीका रूपमा देखिएको छ । 

शिवशिखर सहकारीका व्यवस्थापक प्रदीप श्रेष्ठ पटक–पटक सम्पर्क गरिए पनि उनी सम्पर्कमा आउन चाहेनन् ।