विराटनगरको ठूलो सहकारीका रूपमा रहेको तुलसी सहकारी संस्थाका बचतकर्ताहरू आन्दोलन गरिरहेका छन् । तुलसी बहुमुखी सहकारीले हजारौं सर्वसाधारणको करोडौं बचत रकम हिनामिना गरेको घटना बाहिरिएको छ । 

बचतकर्ताले रकम फिर्ताका लागि हारगुहार गरिरहेका छन् । सहकारीका अध्यक्ष केदारनाथ शर्मा भारतमा छन् । सदस्यहरू छविलाल विश्वकर्मा, निर्मला भट्टराई, बन्टी अधिकारी सम्पर्कविहीन छन् । 

उपाध्यक्ष अनिता गौतम र सचिव सविना न्यौपाने पक्राउ परेका छन् । सदस्य आदित्यराज भट्टराई, प्रमुख प्रबन्धक मन्दिप खवास र प्रबन्धक सुरुचि पोखरेल स्थानीय प्रशासनको सम्पर्कमा छन् । प्रहरीलाई अध्यक्ष शर्माले सम्पर्क गरेर फागुन १७ गते आउने बताएका छन् ।

अहिलेसम्म सरकारी निकाय सहकारी विभाग वा अन्य निकायले बचतकर्ताको डुबेको १ अर्ब ४५ करोड रकमको विषयलाई गम्भीरतापूर्वक लिएको देखिएको छैन । 

सहकारी आन्दोलनले निर्दिष्ट गरेको मूल उद्देश्यप्रति नेपालमा पार्टीको प्रभाव र निश्चित उद्देश्यसहित खुलेका अधिकांश सहकारीहरू नै इमान्दार नभएका गुनासा प्रशस्त आउन थालेका छन् । गाउँघरमा खोलिएका सहकारीभन्दा ठूला र शहरमा खोलिएका सहकारीहरू बढी नै अनियन्त्रित हुने गरेका छन् । पछिल्ला घटनाले पनि त्यस्तै देखिन थालेको छ । 

पछिल्लो समय सहकारीहरू विवादमा परिरहेका बेला मोरङको बेलबारीमा सञ्चालनमा रहेको नारी विकास सहकारी नमूना छ । २०४९ असार २० गते बेलबारी गाविस–१ का १० जना महिलाले ‘गोजी र बाकसको पैसा बचत हुँदैन, समूहमा राखे भविष्यमा काम लाग्छ’ भनेर समूह बनाएका थिए । उनीहरूले मासिक १० रुपैयाँका दरले बचत गर्न थाले । त्यही १० जनाको समूहलाई २०५८ माघ १५ गते दर्ता गरे ।

स्थानीय १० जना महिलाले दीपज्योति नारी विकास बचत तथा ऋण सहकारी संस्था दर्ता गरेका थिए । सहकारीमा अहिले २ हजार ५०० भन्दा बढी शेयर सदस्य छन् । बेलबारी नगरपालिका–१ मा यसको कार्यालय छ । बेलबारी, सुन्दरहरैंचा नगरपालिका र केराबारी गाउँपालिकालाई कार्यक्षेत्र बनाएर सहकारीले काम गरिरहेको छ ।

सहकारीका सञ्चालकदेखि शेयर सदस्य पनि महिला मात्रै छन् । शुरूमा १० जनाले शुरू गरेको सहकारीमा अहिले २ हजार ५०३ जना शेयर सदस्य छन् । नारी विकास संघ संस्थाको प्रेरणामा सहकारी खोलिएको अध्यक्ष पार्वती बरालले बताइन् । संस्थाले महिलालाई प्रौढ शिक्षा पढाउने गर्थ्यो । प्रौढ शिक्षा पढ्न आएका महिलाहरूलाई बचत गर्न सिकाउने उद्देश्यले सहकारी शुरू गरिएको थियो ।

महिलाहरूलाई आर्थिक तथा सामाजिक र उद्यमी बनाउने उद्देश्यले १० महिलाहरू मिलेर १० रुपैयाँ बचतबाट सहकारी शुरू गरिएको थियो । १० रुपैयाँ बचतबाट शुरू गरिएको सहकारीमा २० करोडभन्दा बढी बचतकर्ताको बचत छ । महिलाहरूले मासिक २०० रुपैयाँ बचत गर्न थालेका छन् । महिलाले २०० देखि २ हजार रुपैयाँसम्म पनि बचत गर्ने गरेका छन् । एउटा समूहमा ६० जनादेखि ३०० जनासम्मको समूह छ । अध्ययन तथा अवलोकन गर्न पोखरा, भैरहवा र काठमाडौंबाट महिलाहरू आउने गरेका छन् । बराल जिल्ला सहकारी संघको उपाध्यक्ष पनि हुन् ।

२०६६ र २०७३ सालको सहकारी दिवसमा डिभिजन सहकारी मोरङले जिल्लाको सर्वाेत्कृष्ट सहकारीको रूपमा संस्थालाई पुरस्कृत समेत गरेको छ ।

सहकारीले आफ्ना शेयर सदस्यसँग बचत तथा ऋणसँगै विभिन्न सामाजिक, सीपमूलक काम पनि गर्दै आएको छ । सहकारीले सिलाइकटाई, ब्यूटीपार्लर, बेमौसमी तरकारी खेती, प्लम्बिङ, मोटरसाइकल वर्कशप, फर्निचर सम्बन्धी तालिम समेत दिने गरेको छ । 

सहकारीलाई सहकारी जस्तै चलाउने भए कहिल्यै घाटा नहुने सहकारीका सञ्चालकहरू बताउँछन् । बचत उठाएर घर जग्गामा हाल्ने, प्लटिङ गर्ने जस्ता गतिविधिले सहकारी डुब्न थालेका बताइन्छ । सहकारीका सिद्धान्तमा रहेर काम गर्ने हो भने गरीब तथा विपन्न परिवारलाई जीवन जिउन सहकारीले ठूलो भूमिका खेल्ने अध्यक्ष बराल बताउँछिन् । 

सहकारीका बचतकर्ताहरू बचत फिर्ता गर्न गए तुरुन्तै फिर्ता गर्न सकिने उनीहरू बताउँछन् । ‘आर्थिक मन्दीले लगानी गरेको ऋण उठ्न केही ढिलो हुन थालेको छ तर बचतकर्ताको बचत नै फिर्ता गर्न समस्या हुन कहिल्यै पनि दिँदैन,’ अध्यक्ष बरालले भनिन् ।

महिलाले सञ्चालन गरेको सहकारी भनेर अध्ययन गर्न बाह्य जिल्लाबाट पनि आउने गरेका छन् । पोखरा, कैलाली, काठमाडौं लगायतका क्षेत्रबाट अध्ययन टोली आउने गरेका उनले बताइन् । महिलाको सहकारी भनेर अहिले पनि धनीमानी भनिएकाहरूले हेप्ने गरेको पीडा पनि छ ।

‘पहिला सहकारी सञ्चालन गर्दा पोथी बासेको, महिलाहरूले के गर्छन् भनेर हाँस्ने थेरै थिए,’ उनले भनिन्, ‘हाँस्नेहरूलाई देखाउनका लागि पनि नमूना बनाएर सञ्चालन गर्नुपर्नेछ । महिलाको सहकारी भनेर हेप्नेको संख्या अहिले पनि छ ।’

पारिवारिक सहकारी खोल्ने र बचतकर्ताबाट रकम संकलन गरेर घरजग्गा र अन्य व्यवसायमा लगानी गरेर छिट्टै कमाउने सपना देख्दा सहकारीमा बेथिति बढेकोे छ । ‘सहकारीका सञ्चालकलाई बचतकर्ताले पनि खबरदारी गरिरहनुपर्छ । संस्था र शेयर सदस्यले पनि साधारण सभामा मात्रै नभई अरु बेला पनि संस्थाबारे चासो दिनुपर्छ,’ उनले भनिन्, ‘अनुगमन, नियमन गर्ने निकायले पनि हेरिरहनुपर्छ अनि मात्रै सहकारी सहकारी जसरी चल्न सक्छन् ।’