मंसिर २, २०८०
गोपाललाई सानैदेखि धूमपानको लत बसेको थियो, शायद संगतको प्रभाव भनेको यही हुनुपर्छ । घरमा बाबुदाजुहरू हुक्का तान्थे । त्यति बेलाको चलन के भने सबैभन्दा सानोले तमाखु भर्नुपर्ने । त्यतिसम्म त ठीकै थियो, सल्काएर समे...
गत वैशाख ३० गते आम्रपाली ब्याङ्क्वेट भाटभटेनी जाने अवसर जुरेको थियो नइ प्रकाशनको निमन्त्रणामा । कार्यक्रम थियो ‘नइ प्रकाशन कृति र आकृति’ नामक पुस्तक सार्वजनिक तथा त्यसमा आवद्ध लेखकलाई ‘नइ कीर्ति रत्न’ले अलंकृत गर्ने ।
स्वास्थ्यको कारणले खासै बाहिर जाने गरेको छैन, हिजोआज तर आफू समेत अलंकृत हुने निम्तो आएपछि जानै पर्यो । नानी छोरी शारदाको साधन मागेर गएँ । कार्यक्रम समयमै शुरू पनि भयो र समापन पनि । दाजु नरेन्द्रराज प्रसाईं दम्पतीले सञ्चालन गर्ने कार्यक्रम सबै यस्तै हुन्छन् । समयमै शुरू हुन्छन्, समयमै समापन पनि । कार्यक्रम सकियो उपहार स्वरूप प्राप्त पुस्तकको झोला बोकेर निस्कें ।
ढोकामा बसेका रहेछन् एक सज्जन भाइ । उनले पनि करीब २ किलो बजनको पुस्तक रहेको झोला थमाइदिए हातमा । होला कुनै सज्जनले लेखेका पुस्तक भन्ने ठानी बोकेर ल्याएँ घरमा । झोला खोल्दा थाहा भयो पुस्तकका लेखक रहेछन् पूर्व मुख्यसचिव र अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगका पूर्व प्रमुख आयुक्त लोकमानसिंह कार्की । भौतिक रूपमा जान–पहिचान नभए पनि नाम प्रशस्तै सुनिएका र लेखिएका व्यक्ति हुन् उनी । कुशल प्रशासक भएकाले होला भ्रष्टाचारीलाई देखिनसहने स्वभाव थियो उनको । उनका भष्टाचार विरोधी कार्यक्रमबाट प्रभावित भएर गोरखापत्रको सम्पादकीय नेतृत्वमा हुँदा एउटा लेखै लेखेको छु आफैंले । लिखित दस्तावेज हो, गोरखापत्रको पानामा अहिले पनि सुुरक्षित छ त्यो । तथापि कुशल प्रशासक हुनु एउटा कुरा हो, लेखक हुनु अर्को कुरा । प्रशासनमा कुशल हुँदैमा लेखनमा पनि कुशल हुनैपर्छ भन्ने छैन, हुँदैन । सायद यस्तै लागेर होला झोलामै रह्यो पुस्तक केही दिनसम्म ।
एक दिन सोही पुस्तकको झोला हात पर्यो, अर्कै पुस्तक खोज्दै जाँदा । खोलेर हेरें श्रीमद्भगवत गीताको नेपाली भाष्य रहेछ । लेखकीय मन्तव्य पढ्ने बित्तिकै पढौं–पढौं लाग्यो र पहिलो अध्याय पढेर सिध्याएँ पहिलो बसाइमै । यसले यति बढी आकर्षित गरायो कि पूरै पुस्तक नपढी धरै दिएन मनले । त्यसैले अन्य पढाइ र लेखन थाती राखेर भए पनि एक सारो पढेर सिध्याएँ यथा समयमै । त्यसपछि पो थाहा पाएँ आफूले अहिलेसम्म पढेको गीताको पुस्तकभन्दा अब्बल दर्जाको पो रहेछ त्यो पुस्तक त । हो, ओशोको गीता प्रवचनको छाप राम्रै पाइन्छ यसमा ।
ओशोको प्रवचन सुनेर लेखेको कुरा सगौरव उल्लेख गरेका छन् लेखक स्वयंले । यस्तो अवस्थामा उनको प्रभाव पर्नु अनौठो होइन आफैंमा तर लेखन जस्ताको त्यस्तै आएको छैन । उनको प्रवचनलाई पचाएर लेखिएको छ पुस्तक नितान्त मौलिकपनमा । त्यसैले त नितान्त गहिरो मिठास पाउन सक्छन् पाठक जो कोहीले पनि पढ्दै जाँदा ।
अहिलेसम्म थुप्रै अनुवाद तथा भाष्य भइसकेका छन् गीताको । विश्वमा सर्वाधिक भाषामा अनुवाद हुने पुस्तकमा गीता नै पर्छ भन्ने गर्छन् गीताका पारखीहरू । स्वामी ईश्वरानन्द तथा श्रील प्रभुपादजस्ता थुप्रै विद्वान्हरूबाट अनुवाद र भाष्य भइसकेका छन् नेपालीमै पनि । तथापि यति बढी मीठो र व्यवहार विज्ञानसम्मत भाष्य भने पढ्ने अवसर जुरेको थिएन यसअघि । धेरैले धार्मिक पुस्तक भनेर पूजा गर्ने गरेका र धार्मिक अनुष्ठानमा पाठ गर्ने गरेका पुस्तकको भित्रैसम्म पुगेर त्यसको व्यावहारिक र सामाजिक महत्त्वलाई उधिन्नु आफैंमा लर्तरो काम होइन तर लेखक खरो उत्रेको पाएको छु यसमा ।
लेखकले पुस्तकको कतै भनेका छन् – ‘कृष्णले अर्जुनकै धरातलमा उत्रेर ज्ञान दिएका छन् । वास्तवमा अर्जुन अहिंसावादी होइनन् । हिंसावादी हुन् र हिंसा गरेर नै आएका पनि हुन् । अहिले पनि हिंसाकै रगत सलबलाई रहेको छ उनको रगतमा । महाभारतको युद्धबाट कृष्णले मुक्ति दिएका भए पनि अर्को हिंसा गर्न पुग्थे होलान् । जंगलमै गएर बसेका भए पनि पशुपन्छीको हिंसा गर्थे सायद । उनले युद्ध गर्दिनँ भनेका त आफन्तलाई मार्नुपर्ने भएर मात्र हो । उनलाई आफन्तलाई मार्दा मात्र पाप लाग्छ भन्ने डर छ तर आफन्तबाहेक अरू जो भए पनि मार्छन् र मारेर नै आएका हुन् । यसैका लागि कहिले इन्द्रसमक्ष दिव्यास्त्र माग्न पुगेका छन्, कहिले पाशुतास्त्र माग्न महादेवसमक्ष । उनको यिनै मनोदशा बुझेर नै कृष्णले युद्ध गर्न उक्साएका हुन्, अनेक दृष्टान्त दिएर ।’
यो एउटा सानो उदाहरण हो । वास्तवमा १८ अध्याय गीताको अधिकांश श्लोकमा यस्तै–यस्तै व्याख्या पाउन सकिन्छ पुस्तकमा । स्थान अभावले सबै उल्लेख गर्न सम्भव छैन तर गीताको पारखी पाठक आफैं भने हेक्का राख्न सक्छन् यसमा । यति गहन व्याख्या गरी यति ठूलो पुस्तक लेखेर निःशुल्क वितरण गर्नु चानचुने मन र धनले सम्भव हुँदैन । यस्तो काम त लोकमानसिंह र उनको संस्थाजस्तै उदार मनाहरूबाट मात्र सम्भव हुुने कुरा हो भन्न हिच्किचाउनु पर्दैन भन्ने मान्यता छ मेरो ।
उनी भ्रष्टाचारी होइनन् । भ्रष्टाचार गर्न आएकै होइनन् । जसको पितापूर्खाको पालादेखिकै चाहिँदो सम्पत्ति छ, त्यस्तालाई भष्टाचार गर्नै पर्दैन । जसको जीवनको जग अध्यात्ममा अडेको छ, त्यस्ताले भ्रष्टाचार गर्नै सक्दैन । भ्रष्टाचार गर्ने भनेको त रातारात अर्बपति बन्नुपर्ने हात्ती छापेहरूलाई मात्र हो । उनी त भ्रष्टाचारीलाई तह लगाउन आएका थिए । त्यसैले त १२ भाइमध्येका सर्वाधिक बिक्रीको दावी गर्ने र कर तिर्ने मामिलामा हमेशा पुछारमा रहने केही भाइ र त्यस्तै मर्काका भ्रष्टाचारलाई पक्षपोषण गर्नेहरूले शुरूदेखि नै खेद्न शुरू गरे, उनलाई र निरन्तर खेदी रहे । तथापि उनी भने कुकुर भुकिरहन्छ हात्ती लम्किरहन्छ भने जस्तो खेद्ने खेदिरहे, उनी आफ्नो काममा डटिरहे । जब स्वार्थको ढोका पूरै बन्द हुने छाँटकाँट देखियो, तब एकै मुखले हावाकावा गर्न लागे सबैका सबै । राज्यको सबै लागेपछि एउटाको के लाग्ने भयो र ? देशको भलो चिताइ काम गर्दागर्दैै सत्ताबाट बहिर्गमन हुनुपर्यो एउटा देशभक्त सपुतले । उनीहरूले किन त्यसरी खेदेका रहेछन् भन्ने कुरा बल्ल आएर खुलेको छ भुटानी शरणार्थी प्रकरणमार्फत् ।
देशकै बदनामी हुने गरी खान नपाइने भएपछि पो त्यसरी एकोहोरिएका रहेछन् भन्ने सायद सबैले बुझिसकेको हुनुपर्छ अहिले आएर ।
भनिन्छ भगवान्ले एउटा ढोका बन्द गर्दा अर्को ढोका खुला गरिसकेका हुन्छन् । लोकमानसिंह कार्कीलाई पनि यस्तै भएको छ । सबै मिलेर उनलाई खेदे । खेदे र त वास्तविक ढोका पत्ता लगाए र भित्र पसेर लोकगीता जस्तो कालजयी कृति समाजलाई दिन सफल भए नि !
सत्ताकै वरिपरि बसेका भए मन्त्री हुन्थे, प्रधानमन्त्रीसम्म हुन्थे होलान् सायद । मुख्य सचिवलगायत संवैधानिक अंगको प्रमुख त भइसकेकै थिए । अब बाँकी थियो त त्यही मन्त्री वा प्रधानमन्त्री । कदाचित त्यहाँ पुगेका भए पनि सजिलै काम गर्न दिने थिएनन् पक्कै पनि । उनी खाने ढोका टाल्न चाहन्थे, अरूलाई मन पर्दैनथ्यो । अनि त्यही हुन्थ्यो, जुन अहिले भएको थियो । त्योभन्दा त कति हो कति ठूलो स्थान भेट्टाउन सफल भएका छन् उनी यता लागेर ।
एउटा निकै रोचक प्रसंग उठाएका छन् व्यासजीले भागवतमा । भगवान् कृष्णले आफैंलाई बाँण हान्ने व्याधालाई पनि आशीर्वाद दिएर पठाएका थिए रे ! उनकै सन्देशबाट प्रभावित भएकाले हुनुपर्छ आफूलाई खेद्नेहरू सबैलाई विनम्रतापूर्व धन्यवाद दिएका छन् लोकमानसिंहले पनि । यही हो सज्जनको विशेषता । अनि यही हो अध्यात्मको चमत्कार । अध्यात्मवादीहरू जस्तोसुकै विपत्तिमा पनि हडबडाउँदैनन् र लागिरहेका हुन्छन् कुनै न कुनै काममा । अन्ततः यस्तै लगनशीलताले नै गन्तव्यमा पुर्याउँछ उनीहरूलाई । लोकमानसिंहलाई पनि यस्तै भए जस्तो लाग्छ यस मामिलामा । लेखकको मन निरन्तर यस्तै काममा लागिरहोस् र सफलता पनि मिलिरहोस् । अस्तु अहिलेलाई यति नै ।
गोपाललाई सानैदेखि धूमपानको लत बसेको थियो, शायद संगतको प्रभाव भनेको यही हुनुपर्छ । घरमा बाबुदाजुहरू हुक्का तान्थे । त्यति बेलाको चलन के भने सबैभन्दा सानोले तमाखु भर्नुपर्ने । त्यतिसम्म त ठीकै थियो, सल्काएर समे...
पहाडमा उखु पेलेर खुदो पकाउने समय पारेर मधेशको गर्मी छल्न राजेन्द्र काका (ठूलो भुँडी लागेकाले हामीले मोटे अंकल भन्थ्यौं) गुल्मीको पहाड घरमा आउँथे । चैत–वैशाखको समयमा कोलबाट पेल्दै गरेको उखुको रस, रसेट...
विसं २०७९ को मदन पुरस्कार प्राप्त गरेको ‘ऐँठन’ उपन्यासका लेखक विवेक ओझालाई गृहनगर टीकापुरमा विभिन्न संघसंस्थाले सम्मान गरेका छन् । ओझालाई नेपाल रेडक्रस सोसाइटी टीकापुर उपशाखा, उद्योग वाणिज्य सङ्घ, ...
वरिष्ठ मुटु रोग विशेषज्ञ डा. ओम मूर्ति ‘अनिल’द्वारा लिखित पुस्तक ‘जीवन्त सम्बन्ध’ लोकार्पण गरिएको छ। शुक्रबार राजधानीको बसुन्धरामा एक कार्यक्रमकाबीच लेखक डा. ओम मूर्तिकी आमा राजकुमा...
गोपी मैनाली कविहरूले केका लागि कविता लेख्छन् भन्नेमा मत्यैक्यता पाइँदैन । कोही आनन्दका लागि भन्छन्, त कोही उपयोगिताका लागि । अझ कोही त अभिव्यञ्जनाको अर्को उद्देश्य नै हुँदैन भन्ने गर्छन् । ...
सानीमा भेट्न चितवन गएको थियो गोपाल चार दिन हिँडेर । राप्ती किनार नजिकको सानो गाउँमा बस्दै आएकी थिइन् उनी, जो पहाडमा खान लाउन नपुगेपछि केही वर्ष अघि पुगेकी हुन् त्यतातिर । त्यतिबेला अहिलेजस्तो यातायातको साधन...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...