उनी हुन् चन्द्र प्रसाद न्यौपाने । यो नाम नेपाली साहित्यकारका लागि त्यति चर्चित नहुन सक्छ । हुन पनि उनको बारेमा कमैलाई थाहा छ । तर एक अद्भुत व्यक्ति भनेर कमल दीक्षितले नै उनलाई आफ्नो एक आलेखमार्फत भनिसकेका छन् ।

सिन्धुपाल्चोकको फुलपिङकोटमा जन्मिएका न्यौपाने पद्यकविता लेखनमा सक्रिय छन् । उनी गद्यकविता, कथा, समीक्षा र समालोचना विधामा पनि कलम चलाउँछन् । प्रखर कल्पनाशील शक्तिका धनी कवि न्यौपाने लामो समयसम्म शिक्षण पेशामा आबद्धरहे । उनको भाषामा कविता थियो । उकाली ओराली गर्दा उनी कविता रचना गर्दै बाटो काट्थे ।

२०६५ सालमा ‘चन्द्रयुग’ बृहत्तर महाकाव्य प्रकाशन नेपाली साहित्यमा एउटा बलियो इँटा थपे न्यौपानेले । नेपाली साहित्यमा यसलाई समालोचकले नयाँ आयाम थपेको संज्ञा दिएका छन् । सोही खण्डकाव्य २०७० मा पुनर्मुद्रण भयो । झण्डै ३२ हजार श्लोकमा समेटिएको उक्त महाकाव्य अनुष्टुप् छन्दको बढी प्रयोग गरेर रचना गरेको उनी बताउँछन् ।

न्यौपाने अहिले कम्तीमा पाँचहजार कविलाई समेट्ने गरी ‘नेपाली कविताको इतिहासमा शास्त्रीय कविहरू’ नामक कृतिको तयारीमा छन् । उक्त कृतिमा नेपाली साहित्य वृत्तका कविहरूको संक्षिप्त जीवनी प्रस्तुत गरिने उनको योजना छ ।

प्राथमिक कालमा बामे सरेको नेपाली साहित्य माध्यमिक कालमा पर्याप्त रूपमा फैलिन पाएको उनको भनाइ छ । आधुनिक कालमा हजारौं लेखकले साहित्यका लागि योगदान दिएपनि पछिल्लो पुस्ताले स्तरीय साहित्य दिन नसकेको गुनासो पोख्छन् । ‘अहिले कविता लेख्नका लागि मात्र लेखिन्छ,’ उनी भन्छन् ‘सामान्य सिकाइले गर्दा नेपाली पद्यकविताको स्तर खस्कँदै गएको छ ।’

भूकम्पले सिन्धुपाल्चोकमा भएको घर भत्किएपछि उनी अहिले भक्तपुरको बालकोटमा आफ्नै घरमा बस्दै आएका छन् । भूकम्पले उनको घरमात्र भत्काएन । उनी भूकम्पले पारेको प्रभावलाई सम्झँदै भन्छन्, ‘भूकम्पले लगभग ६ हजार शीर्षकका २० हजार प्रति समेत पुरिदियो ।’

बाल्यकालमा उनी साह्रै जिज्ञासु थिए । कोही नयाँ मान्छे देख्यो कि नयाँ कुरा सोध्न मन लागिहाल्थ्यो उनलाई । पढाइमा पनि उनी उस्तै अब्बल थिए । कक्षामा प्रायः प्रथम हुन्थे ।

घरमा बिहानै दाइहरूले संस्कृतका मन्त्र पढ्थे । बेलाबेलामा महाभारत र रामायण पनि पढिन्थे । त्यतिबेला नै उनलाई ‘ओहो, आफूले पनि यस्तै कृति लेख्न पाए हुन्थ्यो’ भन्ने लाग्थ्यो । उनको बालमस्तिष्कले कविताको लयलाई समातिसकेको थियो । फलस्वरूप, उनले प्रकाशन गरे ‘पालुवा’ खण्डकाव्य । त्यसपछि अन्यदश कृतिका लागि उनी निरन्तर रूपमा लागिरहे । उनका चार दर्जन जति साहित्यिक कृति प्रकाशन भइसकेका छन् ।

नेपाली लोक लय (असारे लय) मा लेखिएको यो खण्डकाव्य २०४७ मा प्रकाशन भएको थियो । जनताको बोलीचालीको सरल भाषा भएकाले नै उनले खण्डकाव्यका लागि यो लय रोजे । नेपालमा गाइने गीतमध्ये ४० प्रतिशत गीत यही लयमा रचना गरिने उनी बताउँछन् ।

‘कविता एक किसिमको आनन्द हो । बुझिनसक्नु अथाह संसारभित्रको छुट्टै आनन्द कवितामा पाइन्छ,’ उनी कवितालाई परिभाषित गर्दै भन्छन् । लगभग दुईसय महाकाव्य पढेको बताउने न्यौपाने बुझ्नका लागि गाह्रो भएपनि बुझ्यो भने साहित्यका सबै रस कवितामा पाइने उनी बताउँछन् ।

पद्यकविताको तुलनामा गद्यकविता लेख्न अलिक जटिल छ भन्ने उनलाई लाग्छ । पाँच कक्षा पढ्ने विद्यार्थीले पनि गद्य कविता सहजै लेख्न सक्छ भन्छन् न्यौपाने । कसैलाई गद्य कविता मन पर्छ, कसैलाई पद्य मनपर्छ ।’ उनी थप्छन्, ‘पाठकको बुझाइ र क्षमता अनुसार कविता मन पर्छ ।’

‘गद्यकविता एउटा खुला चौर हो भने पद्य कविता चुचुरो हो,’ उनी मुस्कुराउँदै भन्छन् ।

साहित्य सृजना गरेर आर्थिक रूपमा उनलाई आर्थिक फाइदा पनि भएन । शिक्षण गर्दा कमाएको पैसाबाट केही रकम बचाएर उनले कृति प्रकाशन गरेको बताउँछन् । लगभग एक दर्जन काव्य रचना गरेका न्यौपानेले जागिर छोडेपछि भने कविता लेख्न सकिरहेका छैनन् ।

बेंसीमा उनको घर थियो । लेकको स्कुल पुग्न तीन घण्टा लाग्थ्यो । उमेर ढल्किँदै गएपछि शिक्षण गर्नका लागि जाँदा तीन घण्टाको उकालो, घर फर्कंदा दुई घण्टाको ओरालो झर्न अब उमेरले पनि निहुुँ खोज्न लागेको हो कि भन्ने लाग्यो । पेन्सन पाएपछि उनले जागिर पनि छोडे ।

सिन्धुपाल्चोकका लगभग सबै गाविसमा पुगेको बताउने कवि न्यौपाने आत्मसन्तुष्टिका लागि कविता लेख्ने गरेको बताउँछन् । उनमा कविताको नशा बाल्यकालबाट लागेको थियो ।

उनलाई कविता सबथोक हो भन्ने लाग्छ । राज्यव्यवस्था, राजनीतिक, वैज्ञानिक, गणितीय हिस्सा पनि महाकाव्यमा समेटिएको हुन्छ । उनी भन्छन्, ‘कवितामा व्याख्या गर्न नसक्ने कुरा संसारमा कतै हुँदैन ।’

उनलाई कविता लेख्न त्यति सहज छ भन्ने पनि लाग्दैन । बृहद् अध्ययनले मात्र राम्रो कविता लेख्न सकिने बताउने न्यौपाने आजकालको समय फेसबूकमा साथीहरूसँग गफ गर्न रुचाउँछन् ।

उनी अहिले ‘चन्द्रयुग बृहतर महाकाव्य खण्ड २’ को तयारीमा छन् । पछिल्लो समय लेखनमा त्यति सक्रिय नभएपनि आफूले आफ्नो जिन्दगीको जम्मा ०.०२ प्रतिशत समय साहित्यको लागि दिन सकेको उनी बताउँछन् ।
उनी भन्छन्, ‘बल्ल त एउटा विन्दुमा पुगेको छु । अझै धेरै साहित्यका लागि दिनुपर्नेछ ।’ उमेरले ५० पुग्नै लागेका न्यौपानेमा जोश अझै उस्तै देखिन्छ ।

---

---