धनगढी – सरकारले कात्तिक ५ धानको समर्थन मूल्य तोक्यो । मोटा धानप्रति क्विन्टल २ हजार ५३२ रुपैयाँ र मध्यम धामको मूल्य प्रतिक्विन्टल २ हजार ६७३ रुपैयाँ तोकेको हो ।

तर सरकारी समर्थन मूल्य दूरदराजका जनतामा प्रभावहीन बनेको छ । सरकारी दररेटमा धान खरिद गरिदिने सरकारी निकायको टुंगो छैन । मूल्यको नियमन नभएपछि किसान सस्तो दररेटमा धान बेच्न बाध्य छन् ।

कैलालीको कैलारी गाउँपालिका–९ गदरियाका स्थानीय सुमी रानाले गदरिया बजारकै गल्ला व्यापारी कहाँ प्रतिक्विन्टल २ हजारमा धान बिक्री गरेको सुनाए । ‘किसानको बाध्यता कसले बुझ्छ र ? यसै धान बेचेर हिउँदे सिजनको लागि मल किन्नु छ । डिजेल किन्नु छ । घरको गर्ज पनि यसैबाट टार्नुछ । बाध्यताले पनि हामीले सस्तोमा धान बेच्नुपर्छ,’ रानाले भने, ‘सरकारले त मूल्य मात्रै तोक्छ । खरिद गर्छ/गर्दैन हामीलाई फरक पदैन ।’

कैलारी गाउँपालिका–५ बेनौलीका स्थानीय सोमलाल डंगौराले मल किन्नलाई प्रतिक्विन्टल १ हजार ९ सय रुपैयाँ धान बिक्री गरेको जानकारी दिए । उनले १ क्विन्टल मल किन्नलाई करीब ३ क्विन्टल धान बिक्री गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको बताए । धान उत्पादनको लागत मूल्य किसानले कहिल्यै नपाएको गुनासो पोख्दै उनले हालसम्म कुनै पनि सरकारले किसानको मर्म नबुझेको दुःखेसो सुनाए ।

सस्तोमा धान बिक्री गर्न बाध्य भएका राना र डंगौरा प्रतिनिधि किसान मात्रै हुन्, किसानको यो नियति नौलो होइन । उत्पादित धानको मूल्य नपाउनु, समयमा मल, बिउबिजनको अभाव झेल्नु किसानलाई सामान्यजस्तै भएको छ ।

सरकारले बर्सेनि तोक्ने धानको मूल्यले किसानलाई उत्साही बनाउने गरेको छ तर बिडम्बना ! तोकिएको मूल्य अर्कै र बेच्नुपर्ने मूल्य अर्कै भएपछि किसानलाई सरकारी समर्थन मूल्य ‘कागलाई बेल पाक्यो हर्ष न विस्मात’झै भएको हो । 

सरकारले मोटो धानको मूल्य प्रतिक्विन्टल २ हजार ५३२ रुपैयाँ तोकेपछि मेहनत अनुसारको मूल्य पाइने भनेर धनगढी उपमहानगरपालिका–९ बङ्ग्राकटानका किसान राजेन्द्र राना उत्साहित भए तर रानाले गाउँकै गल्ला व्यापारी कहाँ प्रतिक्विन्टल २ हजार १ सय रुपैयाँमा ११ क्विन्टल धान बिक्री गर्नुपर्‍यो ।

‘सरकारले मूल्य निर्धारण गरेकाले श्रम, मेहनत र लागत अनुसारको मूल्य पाइएला भन्ने आशा थियो तर धेरै ठाउँ बुझ्दा २१ सयभन्दा बढीमा खरिद गर्न कसैले पनि मानेनन्,’ रानाले गुनासो पोखे, ‘नियमित वर्षा नहुँदा यस वर्ष धान फलेन, फलेको धान पनि लागत अनुसारको मूल्य पाइएन ।’ 

मूल्य निर्धारण गरेपनि सरकारले धाम खरिद नगर्दा र व्यापारीले सरकारले तोकेको मूल्य लागू नगर्दा कैलालीका किसान सस्तोमा धान बेचिरहेका छन् । श्रम अनुसारको मूल्य नपाएको किसानको गुनासो छ । धनगढी उपमहानगरपालिका–११ भादागाउँका किसान जग्नु चौधरीले सरकारले तोकेको मूल्य गल्ला व्यापारीले लागू नगर्दा आफूहरू मारमा परेको बताए । सरकारले खरिद नगरेकाले पनि व्यापारीले भनेको मूल्यमा धान बेच्नु परिरहेको उनले गुनासो गरे ।

धान खरिदकर्ता कम्पनीको पुरानै कार्यशैली

कात्तिक ५ गते नै मन्त्रिपरिषद्को बैठकले धानको मूल्य तोकेपनि धान खरिदकर्ता सरकारी कम्पनी खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनी (साविकको नेपाल खाद्य संस्थान) हालसम्म कुनै तयारी नगरेको पाइएको छ । कम्पनीको अञ्चल कार्यालय धनगढीका प्रमुख अनिलकुमार श्रेष्ठले धान खरिदको लागि केन्द्रीय कार्यालयको निर्देशन पर्खेर बसेको बताए ।

अञ्चल प्रमुख श्रेष्ठले जिल्ला स्तरमा धानको मूल्य निर्धारणको लागि कैलाली उद्योग वाणिज्य संघसँग धानको मूल्यसूची मागेको बताउँदै सरकारले तोकेको समर्थन मूल्यमा धान खरिद गर्न नसकिने पनि आशय व्यक्त गरे । चालू वर्ष ७० हजार धान खरिद गर्ने कोटा रहेको बताउँदै उनले खरिद डिपो सञ्चालन गर्न अझै हप्तौं दिनसम्म लाग्ने बताए ।