चिया चौतारीको गफसँगै जन्मिएको सहकारी आज सुदूरपश्चिमकै उत्कृष्ट बनेको छ ।

२०५२ कात्तिक १७ गते कैलालीको लम्कीमा स्थापित किसान बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था आज जिल्लाको उत्कृष्ट करदाता हुँदै प्रदेशकै सर्वोत्कृष्ट बन्न सफल भएको हो ।

‘सामान्यतया चिया चौतारीमा गफ गर्ने बेला सहकारी बनाएर केही गर्नुपर्‍यो भनेर एनआरएनको सियो इन्द्रकुमार शाहले भन्नुहुन्थ्यो । चिसापानीभन्दा अलिमाथि पितमारी भन्ने ठाउँमा उहाँको पसल थियो । उहाँसँग गफसफ हुँदै गयो,’ संस्थापक समेत रहेका सहकारीका अध्यक्ष सुरेन्द्रकुमार शाहले विगत सुनाउँदै भने, ‘सल्यानमा कृषि विकास बैंकको जागिरे रहनुभएका उहाँ जागिर छोडेर आउनुभयो । इन्द्रकुमारकै नेतृत्वमा विधिवत् रुपमा शुरू गर्‍यो ।’

२५ जना संस्थापक शेयर सदस्यको ६० हजार ३ सय शेयर पुुँजीबाट शुरूवात भएको किसानबाट हाल ५५ हजार ६६२ हजार शेयर सदस्य छन् । चालू आर्थिक वर्षको कात्तिक मसान्तसम्ममा शेयर पुँजी १२ करोड ८ लाख र शेयर पुुँजी कोष २२ करोड नाघेको छ । ३ अर्ब १५ करोडको वार्षिक कारोबार गर्दै आएको किसानको चालू आवको कात्तिकसम्मको मुनाफा ३ करोड ३३ लाख १८ हजार पुगेको छ ।

सहकारीप्रति किसान, विपन्न वर्गको विश्वनीयता बढ्दै गएपछि किसानले लगानी पनि बढाउँदै गएको बताइन्छ । किसान सहकारीका विभागीय प्रमुख रण साउँदका अनुसार किसानले कात्तिक मसान्तसम्म २ अर्ब ६५ करोड लगानी गरेको छ भने १ अर्व ७७ करोड निक्षेप संकलन गरेको किसानको कर्जा लगानीमा रहिरहेको रकम २ अर्व ६५ करोड नाघेको हो ।

द्वन्द्वले बन्द

१० वर्षे सशस्त्र द्वन्द्वकालको शुरूआतसँगै जन्मिएको सहकारीलाई हालसम्मको यात्रा भने त्यति सहज भएन । सशस्त्र द्वन्द्वको चपेटामा सहकारी नै धरासायी भएको बताइन्छ । 

सहकारीका विभागीय प्रमुख साउँद भन्छन्, ‘सहकारी वित्तीय कारोबार गति लियो । उता माओवादीको सशस्त्र द्वन्द्वले पनि गति लियो । उत्कर्षमा पुग्यो । २०५८ ताका कार्यालयमा नै तोडफोड भयो । आगजनी गरियोे । अन्ततः बन्द नै भयो । बडो मुस्किलले कागजातहरू बाकसमा लुकाएर राखियो । तत्कालीन माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आउन थालेपछि २०६२ देखि पुनः सुचारु भयो ।’

१ दशकअघिसम्म कैलालीसहित सुदूरपश्चिमको ग्रामीण भेगमा बैंकिङ पहुँच शून्य नै थियो । ग्राहकले बैंक खोज्दै हिँड्नुपर्ने बाध्यता थियो तर अब बैंकले ग्राहक खोज्नुपर्छ भन्ने धारणालाई विकसित गर्दै किसान अगाडि बढेको छ ।
जिल्लाको ग्रामीण भेगमा आफ्नो सेवा विस्तार गर्दै टोल–टोलमा पुग्न सफल भएको हो किसान ।

‘विना धितो ऋण दिने लघुवित्त कार्यक्रम २०६४ देखि कार्यक्रम शुरूआत गरेपछि शेयर सदस्यहरूमा हामी ठूलो जोखिममा त परिरहेका छैनौं भन्ने आशंका पनि थियो,’ विभागीय प्र्रमुख साउँदले थपे, ‘पछि कार्यक्रम शुरूवात गरेका पूर्वी जिल्लाका सहकारीहरूको अवलोकनपछि गर्न सकिन्छ भन्ने आँट पलायो । शुरू गरियो ।’

जम्मा १८ सेवा केन्द्र र ३ वटा बैकिङ कार्यालयसहित २१ स्थानबाट सेवा दिँदै आएको सहकारीबाट ५४ हजार ८९४ भन्दा बढीले सेवा लिँदै आएका छन् भने १७२ जनालाई रोजगारी प्रदान गरेको हो ।

शुरूआती अवस्थामा मल, विउबिजनको बिक्री वितरणको काम गरेको किसानले आज आफ्नो सेवाको दायरा निकै फराकिलो बनाएको छ । २०५४ सालमा नेपाल राष्ट्र बैंकबाट सीमित बैंकिङ कारोबार गर्न इजाजत पाएपछि सहकारीले आधुनिक प्रविधिको प्रयोग गर्दै बैंकिङ सेवा दिँदै आएको छ ।

बचत संकलन, ऋण प्रवाह, मोबाइल बैंकिङ सेवादेखि ट्याबलेट बैंकिङमार्फत सरल र विश्वनीय सेवा टोल–टोलमा पुगेर दिँदै आएको छ भने आईभीआर सेवामार्फत आफ्ना सदस्यलाई सूचना सम्प्रेषण गर्दै आएको छ ।

सुदूरपश्चिममा सबैभन्दा पहिले एटीएम सेवा दिने पहिलो सहकारी किसान हो । २०७४ पुसदेखि एटीएम सेवा शुरू गरेको किसानको एटीएमबाट विना अतिरिक्त शुुल्क देशभरको बैंकबाट पैसा झिक्न सकिने व्यवस्था मिलाएको विभागीय प्रमुख साउँद बताउँछन् । ट्याबलेट बैंकिङ सफलतापूर्वक सञ्चालन गर्ने नेपालमै पहिलो रहेको समेत उनको दाबी छ ।

किसानलाई आधुनिक कृषि सिकाउँदै 

राज्यले सरकार, सहकारी र निजी क्षेत्रको माध्यमबाट अर्थतन्त्रको विकास गर्ने नीति लिएको छ । राज्यले सहकारी क्षेत्रको विकासमा स्पष्ट कार्यदिशा अवलम्बन गरेयता सहकारी संस्थाहरु खुल्ने क्रम बढेको छ । धेरै सहकारी संस्था फड्को समेत मारेका छन् ।

‘एक सहकारी एक उत्पादन’ भन्ने सरकारी नीति अनुसार सहकारी उत्पादनमा केन्द्रित छन् । किसानले पनि बैंकिङ कारोबारसँगै उत्पादन कार्यलाई अगाडि बढाएको छ । वित्तीय साक्षरतासँगै ग्रामीण भेगका किसानलाई सीपमूलक तालिम र आधुनिक कृषि प्रणाली सिकाउन थालेको विभागीय प्रमुख साउँद बताउँछन् ।

किसानले जिल्लाको जानकी गाउँपालिका–९ अमरावतीमा पाइलट प्रोजेक्टको रुपमा एकीकृत कृषि फर्म शुरू गरेको हो ।

‘बचत संकलन गरेर, ऋण बाँडेर मात्रै हुँदैन । सरकारको नीतिलाई सार्थकता दिन पनि हामीले अब किसानलाई नयाँ प्रविधि सिकाउनुपर्छ । उत्पादनलाई वृद्धि गरी बजारीकरणमा पनि सहयोग गर्ने उद्देश्यका साथ १ वर्षयता एकीकृत कृषि फर्म सञ्चालन गरेका छौं,’ उनले भने । उनका अनुसार साढे २ विघा जमिन लिजमा लिएर आधुनिक एकीकृत कृषि फर्म सञ्चालनमा ल्याइएको छ । ३ जना जेटीए राखेर उत्पादनसँगै किसानलाई कृषिको नयाँ प्रयोगहरू सिकाउनुको साथै परामर्श दिँदै आएको छ ।

हाल फर्ममा १५० वटा प्लास्टिक टानेलभित्र काँक्रा रोपिएको बताइएको छ । जहाँ ५० जनाको रोजगारी सिर्जना गरिएको छ । 

हाल जिल्लाको ९० प्रशित किसान, महिला तथा विपन्न वर्गको सम्पर्क रहेको बताउँदै अध्यक्ष शाहले आगामी दिनमा अन्य जिल्लामा पनि सहकारीको सेवा विस्तार गर्ने योजना सुुनाउँछन् ।

उत्कृष्ट करदातासँगै प्रदेशको सर्वोत्कृष्टसम्म

उच्च वित्तीय कारोबारसँगै सामाजिक उत्तरदायित्व बहन गर्दै आएको किसानले अतुलनीय ख्याति कमाउन सफल भएको छ । आन्तरिक राजस्व कार्यालय धनगढीले आव २०७४/२०७५ मा जिल्लामै सबैभन्दा बढी कर भुक्तानी गरेको भन्दै हालै आठौं राष्ट्रिय कर दिवसको अवसरमा किसानलाई जिल्लाकै उत्कृष्ट करदाताको रुपमा सम्मानित गरेको छ ।

सुदूरपश्चिमकै प्रमुख व्यापारिक क्षेत्र मानिने कैलालीका ठूला–ठूला व्यावसायिक प्रतिष्ठान, औद्योगिक घरानालाई उछिन्दै किसानले उत्कृष्ट करदाताको सम्मान ग्रहण गरेको हो । उसो त किसानले पाँचौं कर दिवसमा पनि उत्कृष्ट करदाताको रुपमा सम्मानित भएको हो ।

यति मात्रै होइन, किसानले गत असारमा सम्पन्न ९७ औं अन्तर्राष्ट्रिय सहकारी दिवसमा सुदूरपश्चिम प्रदेशमै सर्वोत्कृष्ट सहकारीको रुपमा सम्मानित भयो । भूमि व्यवस्था, सहकारी तथा गरीबी निवारण मन्त्री पदमाकुमारी अर्यालबाट नगद २० हजारसहित सम्मानित भएको हो । 

‘हामीले आफ्नो ठाउँको विकास नगरे कसले गर्छ ? मुलुकको समृद्धिको लागि जनता जाग्नैपर्छ तर यहाँ ठूला–ठूला औद्योगिक प्रतिष्ठानदेखि साना फर्मसम्मले कर चोरी गर्छन् । कर तिर्नुपर्दा पसिना चुहाउँछन् । पारदर्शी हुनै चाहदैनन्,’ विभागीय प्रमुख साउँद भन्छन्, ‘आज पारदर्शीता र विश्वासनीयताले समाज र राज्यले किसानलाई यहाँसम्मको ख्याति प्रदान गरेको हो ।’

हाल मुलुकमा बचत तथा ऋण, बहुउद्देश्यीय, कृषि, दुग्ध, उपभोक्ता, विद्युत् लगायत जम्मा ३४ हजार ५१२ सहकारी संस्था सञ्चालनमा छन् । किसान मुलुकको छैठौं ठूलो सहकारीमा पर्दछ ।

सुदूरपश्चिम प्रदेश सरकारको आर्थिक मामिला तथा योजना मन्त्रालयले मंसिर २० गते आयोजना गरेको वित्तीय सम्मेलनमा प्रस्तुत केही तथ्यांकहरू -