पत्थर फूल : जसले दिन्छ खानामा प्राकृतिक स्वाद

ढुंगामा लागेको लेउ पनि मसला हुन्छ भन्दा तपाईंलाई अचम्म लाग्छ होला तर यो हकिकत हो । यो लेउ अर्थात् ‘स्टोन प्ल्यावर’ धेरै खानामा मसलाको रूपमा हालिन्छ ।

भारत पाकिस्तान, अफगानिस्तान, इरान र अरब देशहरूले यो मसलालाई एक अभिन्न हिस्साको रूपमा कबाबमा मिसाउँछन् । भारतीयले यसलाई गदा मसलाको रूपमा पनि चिन्छन् ।

पहिला–पहिला जंगलमा गएर संकलन गरेर सीमित प्रयोग हुन्थ्यो जडी मसला । अहिले व्यावसायिक हुँदै अनलाइनमै ‘अर्डर’ गरेर प्रयोग गरिन्छ ।

खाद्य प्रयोगशालाबाट खानयोग्य भनी प्रमाणीकरण गरिएका यी ढुङ्गे लेउ अर्थात् पत्थरको फूलका धेरै जाती छन् । यो फूल मसला विभिन्न कलर र स्वादमा उपलब्ध हुन्छ । तपाईंलाई धुलो चाहिन्छ भने मसलाको रूपमा धुलो नै उपलब्ध छ र फूल जस्तै चुर्न नगरिएको चाहिएमा पनि किन्न सक्नुहुन्छ ।

यसलाई दगडी फूल मसला भनेर पनि चिनिन्छ । काकुरी कबाब, मटन सिख कबाब, सामी कबाब, गिलावती कबाब, चिप्लेटी कबाब, नहारी (पाया), बम्बे बिर्यानी, मटन स्टु जस्ता खसी वा भेडाको मासुबाट बन्ने परिकारमा उत्तम मसला हो दगडी फूल मसला । पछिल्लो समयमा नेपालमा पनि राम्रो–राम्रो भारतीय खाना पस्कने होटल तथा रेस्टुरेन्टले यो मसला प्रयोगमा ल्याउन थालेका छन् । २२ प्रकारका फूल मसला आपूर्ति गर्ने भारतले विश्वको ६३ प्रतिशत मार्केट ओगटेको छ भने चीनले १३ र बंगलादेशले ४ प्रतिशत मात्र आपूर्ति गर्न सकेको छ । यी आपूर्ति गर्ने संघसंस्थाले मसलामा व्यापक विविधता हुने हुँदा फरक–फरक मूल्यमा बिक्री गरेका हुन्छन् ।

यी मसला चढिला, गदा, डागड, ब्ल्याक स्टोन फ्लावर, इन्डियन दाद, ड्राड लिचेन, कल्पसी जस्ता प्रमुख हुन्छन् । भौगोलिक र प्राकृतिक रूपमै उम्रने र वर्षौंसम्म ढुंगामा टाँसिएर बस्ने हुँदा यी फूलहरू केही कडक हुन्छन् । यसलाई सुकाएर धुलो बनाइ बेच्दा पनि हुन्छ र गुन्द्रूक जस्तो रूपमा सुकेको फूल पनि बेच्ने गरिन्छ । यी पत्थरका फूलहरू कुलिनरी क्षेत्रमा व्यापक प्रयोगमा आउन थालेपछि यसको महत्त्व बढ्दै गएको छ । कबाबमा मात्र नभई सुप र लोकल कुनै पनि खानामा मिसाएर पकाउँदा नरम स्वाद र सुगन्धित बनाइदिन्छ ।

चामत्कारिय ढंगबाट खानाको स्वादमा परिवर्तन आउने हुँदा फूल मसला सबैजसो ‘मास्टर सेफहरू’को रोजाइको मसला हो । यो मसलालाई विभिन्न ठाउँमा विभिन्न नामले चिनिन्छ ।

कालानुसार्य, वृद्ध, अश्मपुष्प, शीतशिव, शैलेय र कबाब चिनी भनेर पनि चिनिन्छ । यो मसला फूललाई ‘स्टोन प्लवर’ भनिन्छ भने अन्य भाषामध्ये संस्कृतमा शामी, हिन्दीमा चढिला, उर्दुमा उस्न, तेलङगुमा राती पुभु, बेङ्गालीमा शैलाज, मराठिमा डगड फूल, गुजरातीमा चडिलो, तमिलमा कल्लु हुभु, पन्जाबीमा डगर डा. फुल, अरबिकमा रुमन वा शैबह, असामीमा भोजावर, फ्रेन्चमा पार्मेलिया डेस मुर्स, जर्मनीमा वान्डसचिल्डफ्लेच्टे र पार्सियन भाषामा डाभाला भनेर चिनिछ । प्रशस्त पानी पर्ने स्थान र जंगल क्षेत्रको ढुंगामा उम्रने यो फूल ‘वाइड क्याच’ नै गरेर संकलन गर्नुपर्ने हुन्छ । व्यावसायिक रूपमा यसको खेती भएका अहिलेसम्म पाइएको छैन । यो फूललाई खानामा मात्र नभई आयुर्वेदिक दबाइ बनाउन र चिकित्सकीय औषधि बनाउन पनि प्रयोग भएको पाइएको छ ।

चामत्कारिय ढंगबाट खानाको स्वाद बदल्ने कबाब चिनी (पत्थर फूल) को स्वास्थ्य सम्बन्धी उपयोगिता

– यो कबाब चिनी मसला हालेर कबाब वा सुप बनाउँदा अन्य मसलाहरू हालिरहनु पर्दैन, यसको छुट्टै खालको सुगन्ध हुन्छ । 

– कुनै घाउ–चोट लागेको ठाउँमा यो फूलको प्रयोग गर्दा छिट्टै निको हुन्छ । 

– यो फूललाई एन्टी भाइरल दबाइको रूपमा पनि प्रयोग गरिन्छ । 

– अक्सर चिसो ठाउँमा मात्र पाइने हुँदा छालाको समस्या छ भने पनि पत्थरको फूल निकै उपयोगी मानिएको छ । 

– यो फूलमा कुनै फ्याट हुन्न र कार्बोहाइडेट र प्रोटिन १–५ प्रतिशत मात्र हुने हुँदा सुप वा सलादका लागि उत्तम मानिन्छ । 

– कल्प र पिता दुवै फूलको तीतो स्वादका कारण दुखाइ नियन्त्रकका रूपमा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
शरीरको तापक्रमलाई सन्तुलनमा राख्न पनि यो फूल उत्तम उपाय हो । 

– यो फूलले एक किसिमको एन्टीबायोटिकको काम पनि गरेको हुन्छ । 

– टाउको दुखाइलाई पनि यसको प्रयोगले निकै आराम मिल्छ ।

– किड्नीमा स्टोन हुनबाट बचाउँछ । 

– मुटु र मुटु सम्बन्धी समस्या निदानका लागि उपयोगी फूल । 

– खोकी, दमका रोगीका लागि राम्रो दबाइ मानिन्छ पत्थरको फूल । 

– फंगल र ब्याक्टेरियासँग लड्न सधैं मद्दत पुर्‍याइरहेको हुन्छ । 

– गोडा मसला भनेर चिनिने यो फूलको धुलो तामिलनाडुको चेटिनाड कुजिनको अभिन्न अंग हो । 

– बिर्यानी र कबाबका पारखीका लागि यो फङ्गी मसला एक अभिन्न मसला हो । 

– योनीको संक्रमण हुनेका लागि उपयोगी औषधिको रूपमा यो फूललाई लिन सकिन्छ ।

– यौन क्रियाकलापमा कमजोर हुनेका लागि पनि उपयोगी । 

– यो मसला खाना पचाउन पनि निकै हदसम्म सहयोगी साबित छ ।