नेपालमा राणाहरूको छुट्टै पहिचान छ । कुनै जमानामा श्री३ महाराज भएर १०४ वर्ष राज्य सत्ता चलाएका राणाहरूको खानपानमा आफ्नै चुल्होचौको र स्वाद छ । उनीहरूको आफ्नै रैथाने वर्ग, समाज र रहनसहन छ । ‘टेस्ट अफ रोयल’ भनेझै दरबारिया खानपानका विषय जान्ने–बुझ्ने रहर कसलाई नहोला ? 

राजा महाराजले आफ्नो भोजनमा के–के खान्छन् ? यो जिज्ञासा सबैमा हुन्छ । उसिनेको बदेल टिमुरको धुलो मसलासँग खाने राणाहरूको लोकप्रिय र रोजाइको परिकार हो । चाँदीको थालमा घेराबन्दी गरेर भोजन गर्नु उनीहरूको संस्कार नै हो ।

भारतमा मुगल राजाहरूको राज्यमा आफ्नै पहिचान बोकेको खाना भए जस्तै राणा खानदानमा पनि आफ्नै शैली थियो र छ । राणाहरू उपल्लो दर्जामा गणना हुने हुँदा उनीहरूको खाने शैली र परिकारका विषय धेरै अनभिज्ञ नै थिए तर अब खुला किताबझै सम्पूर्ण खाना पुस्तकमा सार्वजनिक भएको छ ।

दरबारिया तबरको खानपान हुने राणाकालीन परिकारको पनि आफ्नै इतिहास छ, आफ्नै कालखण्ड छ । छुट्टै पहिचान बोकेको राणा कुजिनलाई जोगाइ राख्नुपर्छ र त नयाँ पुस्ताले बुझ्ने अवसर पाउँछन् भनी यसका लागि पुस्तकमा उतार्न जरुरी ठानी रोहिनी राणाले अमूल्य आँट गरेकी छन् ।

आफूले देखेको, भोगेको र बनाएका राणा परिकारलाई उनले संग्रह गर्ने हेतुले पुस्तक सार्वजनिक गरेकी हुन् । खानाको विषयमा कलम चलाउन र पुस्तक लेख्न कुनै पाँच तारे होटलको सेफ नै हुनु पर्दैन भन्ने अब्बल उदाहरण उनले तयार गरेको पुस्तकले साबित गरेको छ । उनले तयार गरेको पुस्तकमा राणा समुदायको सम्पूर्ण रैथाने परम्परागत खाना समावेश गर्ने प्रयास गरिएको छ ।

राणा पकवानको इतिहास लोप हुने देखेर उनले दाउरामा पकाइएका परिकारदेखि आजको परिवेशसम्मका परिमार्जित खानाका रेसेपीहरू समेट्ने प्रयास गरेकी छन् ।  

उनको अधुरो सपना ढिलै भए पनि पूरा भएकोमा दंग छिन् । पुस्तकबाट राणा समाजको खानपानका विषयमा विश्व अवगत हुनेमा उनी विश्वस्त छिन् । जंगलमा शिकार गरिएका बँदेलका यावत परिकारदेखि आलुका राणाकालीन परिकार र भारतबाट प्रभावित भएर बनेका नयाँ खानाका विस्तारहरू पनि पुस्तकमा समावेश छन् ।

राणाहरू खानामा सौखिन थिए र स्वादिष्ट तवरका आफ्नै परिकार खान रुचाउँथे भन्ने प्रमाण पनि पुस्तकले प्रष्ट पारेको छ । पुस्तक पकवानमा चाख दिने नयाँ पुस्ताका जो कोहीलाई निकै उपयोगी सिद्ध हुनेछ । नेपालमा १०४ वर्ष लामो शासन गरेको राणाका ९ दाजुभाइको भिन्नभिन्न घरका भान्छामा पाक्ने फरक परिकारमा आ–आफ्नै विशेषता बोकेको लेखक रोहिनी राणाको भनाइ छ ।

जंगबहादुरदेखि मोहन शम्शेरसम्मको रेसिपी समावेश गर्ने प्रयास गरिएको पुस्तकले धेरैको खुल्दुली मेटाएको छ र राणाकालीन खाना सम्बन्धी अध्ययन, अनुसन्धान गर्नेहरूका लागि पनि राम्रो हतियार साबित भएको छ । 

राणा परिकारहरू भुटेको, तारेको र मसलेदार चटपटा हुने हुँदा जो कोहीले सहज रूपमा तयार गर्न कठिन छ । नेपाली खानाको इतिहासको खोजी गरिरहेको अवस्थामा हाम्रो खानाको संकार कस्तो थियो भनेर केही हदसम्म प्रस्ट छ ।

नेपाली खानालाई विश्वसामु चिनाउन हामीले सर्वप्रथम हाम्रो आ–आफ्नो समुदायको खानपान बुझ्न जरुरी हुन्छ । राणा समुदायको खानपानको विषयमा उनले चलाएको कलमले एकतर्फी ढोका खोलेको नेपाली खानपान विज्ञहरूको ठहर छ । अबका दिनमा अन्य समुदायको पनि यसरी नै पुस्तकको रूपमा आउन सकेमा हामीले समग्र नेपाली खाना विश्वलाई चिनाउन धेरै समय कुर्नु नपर्ने देखिन्छ ।

राणा समुदायले प्रयोग गर्ने भाँडाकुँडा र खाने शैली जस्तै अन्य समुदायको पनि अध्ययन र अनुसन्धान गर्नु आजको प्रमुख आवश्यकता हो । जसरी हाम्रो धर्म, कला, संस्कृति विश्वसामु चिनिँदै गएको छ त्यहीँ रफ्तारमा खानपान पनि चिनिनु जरुरी हुन्छ । जुन कुरा आजका पुस्ताले जान्नु र बुझ्नु जरुरी छ ।