भारतको देहरादुनस्थित एक सूचना प्रविधि (आईटी) कम्पनीमा ‘प्रोग्राम म्यानेजर’को जागिर छाडेर रूपन्देहीको शुद्धोधन गाउँपालिका–३ बेतहानीका सन्दीप खनाल यतिखेर गाउँमा बाख्रा स्याहार्दै छन् ।

विद्यालय तहको पढाइ पूरा गरी ‘आईटी इन्जिनीयर’ पढ्न भारत गएका उनले पढाइसँगै राम्रो अवसर पनि पाए । ३ वर्ष आकर्षक तलबसहित आईटी क्षेत्रमा काम गरे तर देशमै केही गरौ भन्ने चाहनाले उनलाई त्यहाँ बसिरहन दिएन ।

अन्ततः उनले जागिरमा पूर्णविराम लगाएर स्वदेशमै फरक क्षेत्रको बाख्रापालन शुरू गरे । ३२ वर्षे युवा खनाल अहिले गाउँमै कृषि पेशा गरेर रमाएका छन् । उनको फर्ममा अहिले ५०० बाख्रा छन् ।

बोयर, खरी, जमुनापारी बाख्रा पालेका उनले वार्षिक ३ करोड रूपैयाँ बराबरको कारोबार गर्छन् । स्वदेश फर्किएर सन्दीपले आफ्नै गाउँठाउँमा सञ्चालन गरेको व्यवसायले सिर्जना गरेको बजारका कारण अहिले रूपन्देहीसहित आसपासका किसान र मासु व्यवसायी लाभान्वित भएका छन् । 

‘भारतमा आकर्षक तलब सहितको जागिर छाडेर घरमै बाख्रा पाल्छु भन्दा मलाई परिवारले समेत पत्याएनन्,’ खनाल भन्छन्, ‘बुवाबाजेले गरेको पशुपालन र कृषि गरेर पनि व्यावसायिक ढंगले कमाउन सकिन्छ भनेर यो क्षेत्रमा हात हालेको हुँ । अहिले मैले वार्षिक करोडभन्दा बढीको कारोबार गर्छु ।’

सन्दीपले भारतबाट फर्किएर विक्रम संवत् २०७२ सालमा एसके गट् फर्म प्रालि स्थापना गरे । अहिले बाख्रा फर्ममा ५ करोड र ‘साइलेस’ दानामा ५ करोड गरी १० करोड रूपैयाँ लगानी पुगेको छ । अहिले सन्दीपले वार्षिक ६०० बाख्राका पाठा/पाठी र १०० वटा मासुका लागि खसी/बोका बिक्री गर्छन् । एसके बाख्रा फर्म देशकै ठूलो फर्ममध्येमा पर्छ, जसको अध्ययन गर्न देशका विभिन्न ठाउँबाट किसानहरू हरेक दिन आउने गर्छन् ।

साइलेस (घासको सिन्की) पनि किसानहरूका लागि बिक्री गर्छन् । ‘साइलेस’ हरियो घासलाई स्टक राख्ने गरी तयार गर्ने प्रविधि हो । ‘व्यावसायिक पशुपालनका लागि यो अन्तिम विकल्प हो,’ सन्दीप भन्छन्, ‘साइलेसका लागि किसानसँग मकैका हरिया बोटसहित सबै घाँस खरिद गरेर बनाएर राख्छौं । यही घाँस बाख्रालाई खुवाउनेदेखि बिक्री पनि गर्दै आएका छौं ।’

सन्दीपको बाख्रा फर्ममा सबै आफ्नो लगानी रहे पनि साइलेसमा केही साझेदारहरू पनि राखेका छन् । ‘भारतमै रहँदा मैले एकपटक क्यानेडा जानका लागि ‘प्रोसेस’ पनि नगरेको होइन,’ सन्दीप भन्छन्, ‘तर आफैंबाट देशमा परिवर्तन शुरू गरौं भन्ने उद्देश्यले कसैको साथ र सहयोग विना एक्लै सबैले हेला गरेको व्यवसाय रोजें, आज सफल पनि भएजस्तो लाग्छ ।’

‘शुरूशुरूमा गाह्रो भयो,’ त्यसअघि बाख्रापालन व्यवसाय सम्बन्धी कुनै ज्ञान नभएको खनाल सम्झिन्छन् । उनले १५ लाख रूपैयाँ लगानी गरी ३० वटा बाख्रा किनेर बाख्रापालन शुरू गरेका हुन् । ‘व्यवसाय शुरू गरेको ६ महिनापछि मात्र २ वटा पाठा बेचें, त्यो दिन मलाई आहा भन्ने लाग्यो,’ उनी सुनाउँछन् ।

परिवारले पनि उनलाई गोबर सोहोरेर केही हुँदैन भने, रिसाएर गाली गरे । बाख्रा पाल्छु भन्दा उनकी आमा छक्क परिन् । साथीहरूले उनलाई पढेर फर्केको साथीको के बुद्धि भएको होला भने । अहिले उनी बाख्राको स्याहार र बाख्रा किन्न आउनेसँग सखारैदेखि राति अबेरसम्म व्यस्त छन् । उनले बाख्रापालनमा कुनै समस्या पनि देखेका छैनन् । उत्पादन गर्न सकेमा बजार सुरक्षित रहेको खनालको बुझाइ छ । 

यस्तो पेशामा अरुको देखासिकी गरेर हतारमा पस्ने र छिट्टै छोडिहाल्ने पनि धेरै छन् । यस्ता उदाहरण खनालले धेरै देखे तर सन्दीप समग्र अध्ययन र बुझेर काममा निरन्तर लागिरहेका छन् । ठूलो उत्साहका साथ हतारमा व्यवसाय शुरू गर्ने र रातारात पैसा कमाउने सपना देख्नेहरू कृषि पेशा व्यवसायबाट चाँडै पाखा लाग्छन् । सफलतामा पुग्न कडा मेहनत गर्नुपर्छ नैै, त्यसका साथै अहिलेका युवापुस्ताले व्यवसाय गर्दा धैर्य पनि राख्नुपर्ने सन्दीपको बुझाइ छ । 

१ वर्षभित्र फर्ममा १ हजार बाख्रा पुर्‍याउने सन्दीपको योजना छ । उनले आधुनिक खोर बनाएका छन् । अचेल ‘साइलेज’ पनि खुवाउँछन् । २ बिगाहा जमिनमा घाँस रोपेका छन् । हरियो घाँसको पोषण तत्व कायमै राखेर आवश्यकताअनुसार सुक्खा समयमा प्रयोग गर्न सक्ने अवस्थामा स्टोर गरेर राखिएको विभिन्न प्रजातिको घाँसलाई ‘साइलेज’ भनिन्छ । मशिनले मसिनो गरी काटेको मकैको बोटको टुक्रा हावा नछिर्ने गरी मशिनले प्याक गरेपछि साइलेज तयार हुन्छ । यसका लागि ७० बिगाहा जमिन भाडामा लिएर उनले मकै रोप्छन् । अरु किसानबाट पनि मकै किन्छन् ।

घाँस खेतीका लागि दर्ता भएको एसके खनाल एग्रो कम्पनी प्रालि उद्योगको सबै काम भाइ सञ्जयले हेर्छन् । साइलेज हाल प्रतिकिलो १२ रूपैयाँमा बिक्री हुन्छ । 

‘प्याकिङ’ गरेर राखिएको साइलेज २ महिनादेखि २ वर्षसम्म खुवाउन सकिन्छ । साइलेज बनाउँदा मकै (फल) पनि मिसाइने भएकाले यसले दानाको काम गर्छ । शहरी क्षेत्रका पशुपालन फर्महरू पनि साइलेजमै निर्भर रहेका सन्दीप बताउँछन् । सरकारले वास्तविक किसानलाई भन्दा पनि झोलामा फर्म बोकेर धाउनेलाई अनुदानमा दिने गरेको उनको गुनासो छ ।

अचेल धेरै किसानहरू सन्दीपसँग जोडिएका छन् । उनले व्यवसायबाट सिकेको सबैभन्दा ठूलो पाठ भनेको धैर्यता हो । ‘धैयता, लगनशीलता, अनुशासन र कडा मेहनतले व्यवसाय र समाजलाई परिवर्तन गर्न सक्छ,’ सन्दीप भन्छन्, ‘ग्रामीण अर्थतन्त्र चलायमान बनाउनु राम्रो कुरा हो ।’ फर्ममार्फत आफ्नो छवि राम्रो बनाउने चाहना छ खनालको । नेपालीलाई देशमै रोजगार बनाउन साथ दिने सपना सन्दीपले देखेका छन् ।

आधुनिक प्रविधि सहितको खोर भएकाले उनलाई धेरै कामदार जरूरी छैनन् । उनले ३ जना मात्र कामदार राखेका छन् । पत्नीले फर्मको लेखा सम्हाल्दै आएकी छन् । नयाँ र फरक ढंगले कृषि गरी देशलाई मासुमा आत्मनिर्भर बनाउँदै फर्मलाई राष्ट्रकै स्रोत केन्द्रको रूपमा परिणत गर्न सन्दीप प्रयासरत छन् ।