‘जनअदालत’की लेखनदास उन्नतिको पत्रकारिता : अरुलाई न्याय, आफूलाई यौन दुर्व्यवहार !

धनगढी – तत्कालीन ‘जनयुुद्धकालीन जनअदालत’को उजुुरी लेख्ने १ छापामार योद्धाले आफ्नो लेखनीलाई रुपान्तरण गरी आज मूलधारको पत्रकारितामा सक्रियता जनाएकी छन् ।

शोषक सामन्तविरुद्ध उजुरी लेखेर शोषित पीडित निमुखा जनतालाई न्याय दिलाउन अहोरात्र खटिएकी कैलालीको कैलारी गाउँपालिका–८ दुधियाकी ३४ वर्षीया कालीमैयाकुमारी चौधरी ‘उन्नति’ मूलधारको पत्रकारितामार्फत उदाइरहेकी हुुन् ।

उनी अगाडि भन्छिन्, ‘त्यतिबेला जनअदालतमा आउने पीडितका उजुरी लेखेर न्याय दिलाउने कर्म गरिन्थ्यो । आज पत्रकारितामार्फत आवाजविहीनको आवाज मुखरित गर्ने प्रयत्न गरिन्छ ।’

सशस्त्र द्वन्द्व चर्किएको बेला घरपरिवार छोडेर तत्कालीन नेकपा माओवादीमा लागेकी थिइन् उन्नति । त्यहीबेला उनलाई जनअदालतमा आउने मु्द्दाको जाहेरी लेख्ने जिम्मेवारी दिइएको थियो । उनले त्यहाँ ६ महिनासम्म जाहेरी लेख्ने काम गरिन् । न्याय निरुपणमा सहजीकरण गरिन् । उजुुरी लेखाउन आउनेले दिएको थोरै पैसाले आफ्नो गुजारा चलाएको उनी स्मरण गर्छिन् ।

‘प्रतिजाहेरीको ५ रुपैयाँ पाउँथें । त्यहीँ पैसाबाट साँझ–बिहान तरकारी र नास्ताको खर्च जोहो हुन्थ्यो,’ उनले आफ्नो जनयुद्धकालीन अनुभव सुनाइन् ।

लेखन कार्यमा उनको रुची बढ्दै जान थालेपछि पार्टीले उनलाई प्रचारप्रसार विभागमा खटायो । २०६३ सालमा माओवादीको मुखपत्रको रुपमा चिनिने सेम (सेतीमहाकाली) आवाज पत्रिकाको हकर बन्न पुगिन् ।

‘पत्रकारिताबारे पूूर्णरुपमा अनभिज्ञ थिए । मुुद्दाको उजुुरी त लेख्थे । तर समाचार के लेख्ने र कसरी लेख्नेबारे ज्ञान थिए । कुुनै रोजाइको विषय थिएन । न त रहरको विषय नै,’ उनले भनिन्, ‘पार्टीले दिएको जिम्मेवारी पूरा गर्न मात्रै यो क्षेत्रमा प्रवेश गरेको थिए । घरपरिवारले मेरो पेशा कहिल्यै स्वीकार गरेनन् । जहिले घृणा मात्रै गरिरहे । तर म यो पेशाबाट अलग हुन सकिनँ ।’

पत्रिकामा आवद्ध भएपछि उनलाई बेलाबखत पत्रिका सञ्चालन र समाचार लेखनबारे अनुुशिक्षण दिन थालियो । पत्रिकामा आवद्ध पत्रकार दीपेन्द्र रावलले समाचार लेखन तथा रिपोर्टिङ कसरी गर्ने भन्नेबारे प्रारम्भिक चरणमा अनुुशिक्षण दिएको उनी बताउँछिन् ।

पहिलो पटक २०६४ असारमा त्यही पत्रिकामा बाइलाइन समाचार प्रकाशन भएपछि पत्रकारिता पेशाप्रति आफ्नो लगाव र झुुकाव झनै बढेको उनको भनाई छ । तर त्यसताका कैलालीमा पत्रकारिता क्षेत्रमा चुनौती नै चुनौती थियो । त्यसमाथि पत्रकार महिलाले झनै अनेकथरि समस्याको समना गर्नुुपर्थ्यो । 

अहिले पनि कैलालीमा औलाले गन्न सकिने पत्रकार महिला छन् । त्यसताका त झनै पत्रकार महिलाको संख्या र अवस्था निकै दयनीय थियो । ‘उतिबेला कैलालीमा पुुरुष पत्रकार मात्रै थिए । पत्रकार महिला त लोग्शरी कुुँवरसहित ३–४ जना मात्रै थियौं । पत्रकार महिलाले पत्रकारितामा क्रियाशील रहन त्यति सहज थिएन,’ उनले भनिन् । यसबीच उनले आर्थिक संकटको समेत सामना गरेको बताइन् । धेरै दिन भोकभोकै समेत बसेको उनी सुुनाउँछिन् ।

‘कहिले गोजीमा पैसा हुँदैन्थ्यो । राम्रोसँग नेपाली पनि बोल्न आउँदैन्थ्यो । थारु, त्यसमा पनि महिला । धेरै संघर्ष गर्दै पढाइ, परिवार सबै त्यागेर पत्रकारितामै भविष्य खोज्न थाले । बोल्न नसकेर धेरै दिन भोकै बसेको सम्झना आँखा अगाडि आज पनि खेलिरहन्छ,’ उनी अतित सुनाउँछिन्, ‘हुन त म अफिसमै खाने र बस्ने गर्थे । १ दिन चामल र ग्यास सँगै सकियो, दीपेन्द्र दाईको गोजीमा १० रुपैयाँ थियो । उहाँले त्यो रुपैयाँ दिएर गुड किन्न पठाउनुभयो । २ दिनसम्म त्यो गुड र पानी खाएर हामी दाई बहिनीले पत्रिकाको काम गर्यौं ।’

उनको पत्रकारिताका गुुरू रावल जनयुुद्धका घाइते हुुन् । शरीरभरि गोलीका छर्रा लागेका रावल त्यसताका उपचारबाट फर्केर पत्रिकामा आवद्ध थिए । अझैसम्म गोलीका छर्रा शरीरमा रहेका रावल पत्रकारितामा क्रियाशील छन् ।

पछिल्ला दिन पत्रकारिता पेशालाई जीवनको मुुख्य गोरटो बनाएकी उन्नति आधा दर्जन बढी पत्रपत्रिकामा आवद्ध भइन् । तर मोफसलको पत्रिका आर्थिक रुपमा सबल हुुन नसक्दा उनी धेरै पत्रिकामा ‘भोलेन्टियर’ भएर काम गरेको तीतो यथार्थ समेत सुुनाउँछिन् भने कतिपय पत्रिका बन्द समेत भए ।

‘मैले काम गर्ने पत्रिकाका सम्पादक जेपी जोशी २०६५ सालमा वेपत्तापश्चात् ५५ औं दिनमा कंकाल फेला पर्यो । जुन घटनाले मलाई थप संघर्षशील बनायो । त्यसपछि म पार्टीभन्दा बाहिरको पत्रिकामा काम गर्न थाले,’ उनले भनिन्, ‘त्यहाँबाट मासिक ४ हजार त्यो पनि किस्ता–किस्तामा आउँथ्यो । त्यही पैसाबाट खान लाउन, यातायात सबैको जोहो गर्नुुपर्थ्यो ।’

यौन दुव्र्यवहारको शृंखलै–शृंखला

पत्रकारिताको दौरान उनी पटक–पटक यौन तथा लैंगिक दुुव्र्यवहार समेत परिन् । ‘केही पत्रकार साथीहरूसँग मिलेर हामीले ‘न्यूज पश्चिमेली’ पत्रिका सञ्चालन गरेका थियौं । म त्यो पत्रिकाको उपसम्पादक थिए । रिपोर्टिङ, अपरेटिङ, मार्केटिङ सबै आफैं हेर्नुपर्ने भएकाले दिनभरि बजारमा डुल्थे, साँझ समाचार लेखेर राति पत्रिका सेटिङ गर्दा गर्दै १२–१ पनि बज्थ्यो,’ भावविह्वल हुुँदै उनी भन्छिन्, ‘१ दिन राति ८ बजेतिर कार्यालय फर्किरहेकी थिए । त्यसैक्रममा १ अपरिचित व्यक्तिले पछाडिबाट आएर मेरो संवदेनशील अंग समात्यो । म चिच्याए । जबर्जस्ती गर्न थाल्यो । हत्तपत्त हातमा ढुंगा समाते । त्यही ढुंगाले लखेटेपछि बल्ल–बल्ल जोगिए ।’

अविवाहित युुवती हुुँदा पनि बेलाबखत प्रताडित हुनुपरेको उनी बताउँछिन् । विभिन्न व्यक्तिबाट उनको फेसबूक इनबक्समा अश्लिल तस्विर र म्यासेस आउने गरेका छन् । हालै उनले फेसबुुकमा अश्लिल सामग्री प्रेषण गर्नेविरुद्ध उजुरी समेत हालेको थिइन् । साइबर क्राइम मुुद्दा अन्तर्गत जिल्ला प्रहरी कार्यालय कैलालीले ‘दुुःखी आत्मा’ नाम राखेर फेसबुक चलाउने नुुवाकोटका नारायण रिमालमाथि अनुुसन्धान थालेको छ ।
उनलाई १ जना परिचित मान्छेले नै विज्ञापन लिन आउने बहानामा बोलाएको तर पछि सांकेतिक रुपमा यौन आशयले दुुव्र्यवहार गरेको बताउँछिन् ।

पत्रकारितामा उनले आफ्नो लेखनीले धेरैका वाहवाही पाएकी छिन् भने धेरै धम्की र अनेकन चोटहरू पनि । यद्यपि उनी पत्रकारिता पेशाप्रति अडिग छिन् । समस्या र चुनौतीसँग जुध्दै क्रियाशील छिन् । पछिल्लो समय आफ्नै सम्पादनमा ‘केरनी न्यूज डटकम’ अनलाइन सञ्चालन गरेकी छिन् ।

सामाजिक अभियन्ता पनि

पत्रकारितासँगै उनी अन्याय तथा थिचोमिचोविरुद्ध बहस पैरवी समेत गर्दै आएकी छिन् । उनले अगाडि थपिन्, ‘थुप्रै हिंसा पीडितलाई आफ्नै ओछ्यानमा सहारा समेत दिएकी छु । २०६९ सालमा बोक्सीको नाममा कुटिएकी राजकुमारी रानाको घटना होस्, २०७४ साल महिला दिवसको दिन भोले बाबाबाट कुटिएकी राधा चौधरी होस् । शारीरिक र भौतिक रुपले प्रत्यक्ष सहभागी भई म लगायतले उहाँहरूलाई न्याय दिलाएका छौं ।’

उनी विशेषतः कमैया, कमलहरी, दलित, जनजाति, सीमान्तकृत समुदाय लगायतको हक अधिकारको सवालमा बढी कमल चलाउनुुको साथै बहस पैरवी गर्दै आएकी छिन् । हाल उनी क्रियाशील पत्रकार महिलाको जिल्ला अध्यक्ष, दलित महिला अधिकार मञ्च नेपालको सचिव, थारु पत्रकार संघको प्रदेश संयोजक, महिला मानव अधिकार रक्षक सञ्जालको जिल्ला सदस्य रहेकी छिन् ।

महिलामैत्री छैनन् मिडिया हाउस

नेपालमा अझै पनि महिलालाई पत्रकारिता पेशामा सहजता नभएको उनको अनुुभूति छ । यहाँसम्म कि मिडिया हाउस पनि महिलामैत्री बन्न नसकेको उनको भनाई छ । जसको लागि भौतिक संरचना, व्यवस्थापनदेखि नीति निर्माण तहसम्म महिलाको सहभागिता जरुरी रहेको औल्याइन् ।

उनले थपिन्, ‘अबको दिनमा पत्रकारितामा महिलाको उत्साहजनक सहभागिता गराउन उत्तिकै जरुरी छ । महिला सहभागिताले पनि मिडिया हाउसलाई महिलामैत्री बनाउन सघाउ पुुग्छ ।’