कैलालीको लम्कीचुहा नगरपालिका–१ भुरुवाकी ६५ वर्षीया एक वृद्धाको चैत २५ गते र्‍यापीड डाइग्नोस्टिक टेस्ट (आरडीटी) गरियो । काठमाडौंबाट आएको स्वास्थ्यकर्मीको टोलीले क्वारेन्टाइनमा बसेका उनीसहित ५१ जनामध्ये ४४ जनाको आरडीटी गरेको थियो । नतिजा ‘नेगेटिभ’ आयो ।

आरडीटीको नतिजा अनुसार कोरोना भाइरस संक्रमण नभएको भन्दै १४ दिन क्वारेन्टाइनमा बसेपछि ती महिला सहितलाई घर फर्काइयो । आफ्नो घर नभएकाले उनी आफन्तको घरमा बस्न थालिन् । 

टोलीले स्वाब समेत संकलन गरी काठमाडौं लगेको थियो । काठमाडौंको राष्ट्रिय जनस्वास्थ्य प्रयोगशालामा गरिएको परीक्षणमा ती महिलामा कोरोना भाइरस संक्रमण ‘पोजेटिभ’ देखिएको स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले सोमवार पुष्टि गरेको छ । 

यसअघि बाग्लुङकी एक महिलामा समेत आरडीटी किटले कोरोना पोजेटिभ देखाएको भएपनि प्रयोगशाला परीक्षणमा नेगेटिभ नतिजा आएको थियो । किटले यी दुई घटनामा उल्टो नतिजा देखाएको छ । त्यसयता र्‍यापिड टेस्टबारे थुप्रै टीकाटिप्पणी हुन थालेका छन् । यसको विश्वसनीयतामा खडेरी परेको छ । 

राष्ट्रिय  जनस्वास्थ्य प्रयोगशालाका भाइरोलोजिस्ट डा. श्रवणकुमार मिश्रले कोरोना रोग पत्ता लगाउनमा आरडीटी किटको औचित्य एकदमै कमजोर रहेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘र्‍यापिड टेस्ट एन्टीबडी टेस्ट हो । बिरामी संक्रमण भएको दिन अनुसार र रोगको स्टेज पिच्छे फरक–फरक देखिन सक्छ । सामान्यतया एन्टीबडी रोगको इन्फेक्सन भएको ८ देखि १० दिनमा देखिन्छ । कुनै–कुनैमा १५ दिन पछाडि पनि देखिन सक्छ । त्यसैले कोभिड रोगको लागि आरडीटीलाई डाइग्नोस्टिक टेस्टको रुपमा प्रयोग गर्न मिल्दैन । हामीले गर्ने भनेको रियल टाइम पीसीआर विधि नै हो ।’ 

इन्फेक्सियस रोग इपिडेमिओलोजिस्ट समेत रहेका भाइरोलोजिस्ट डा. मिश्रले एकै व्यक्तिमा केही समयको (८–१० दिन) अन्तरमा २ पटक परीक्षण गरेमा रोग पत्ता लगाउन केही सहयोग गर्ने बताउँछन् तर रोग नै पत्ता लागेको पुस्ट्याई भने गर्न नमिल्ने उनको आशय छ । 

आरडीटीको आफ्नै सीमाहरू रहेको बताउँदै उनले अगाडि थपे, ‘१० दिन पछाडि पनि लक्षण देखिएन भने लक्षण नदेखाएपनि एन्टीबडी देखियो भने केश पत्ता लगाउनको एपिडेमिओलोजिकल सर्भे गर्न यसको उपयोग गर्न सकिन्छ तर अहिले नेपालमा प्रयोग गरिएको र्‍यापिड जाँचमा आईजीएम र आईजीजी पनि नछुटे कारणले यसबाट रोगको पहिचान गर्नको लागि प्रयोग गर्न नहुने नै देखिन्छ । त्यसकारण पोजेटिभ केशको वरिवरिको मान्छेमा एन्डीबडी देखिन सक्छ भन्ने आशयले यो टेस्टको प्रयोग गरिएको हो ।’

उनका अनुसार र्‍यापिड टेस्टमा पोजिटिभ देखिएपनि रियल टाइम पीसीआर जाँच गरेर रोरोना भएको/नभएकोबारे निर्क्यौल गर्नुपर्ने हुन्छ । अर्को कुरा यो रोगको संक्रमण भएपछि ८–१० दिनसम्म टेस्ट गरिए नेगेटिभ देखाउँछ तर उक्त समयभित्र पीसीआरमा पोजेटिभ देखाउन सक्छ । आरडीटीमा पोजेटिभ देखिएको केशमा पनि पीसीआर गर्नैपर्ने बताइन्छ ।

उनले अगाडि थपे, ‘एउटै व्यक्तिमा आरडीटी पहिलो पटक गरेको १ हप्तापछि पनि अर्को पटक गर्नैपर्ने हुन्छ । ८–१० दिनको अन्तरमा टेस्ट गरेमा केश पत्ता लगाउन मद्दत गर्छ । यो टेस्ट नेगेटिभ आएको खण्डमा बिरामीलाई घर पठाउन मिल्दैन, शंकास्पद बिरामीलाई क्वारेन्टाइनमै राख्नुपर्छ ।’ तर सरकारले भने आरडीटी गरेर नेगेटिभ देखिए क्वारेन्टाइनबाट घर पठाइरहेको छ ।

र्‍यापिड टेस्टको प्रोटोकल जरुरी : मोलेकुलर माइक्रोबायोलोजिस्ट

मोलेकुलर माइक्रोबायोलोजिस्ट सुनिलप्रसाद लेखकले आरडीटीको प्रोटोकल बनाउनुपर्ने औंल्याएका छन् । आरडीटी टेस्टले २–३ हप्ता क्वारेन्टाइनमा बसेका मान्छेमा मात्र प्रभावकारी हुन सक्ने बताउँदै उनले प्रयोगको लागि कस्तो बिरामी हुनुपर्ने, कति समय बसेको लगायतमा प्रोटोकल बनाउन जरुरी रहेको औल्याउँछन् । लम्कीचुहाकी महिलाको घटनामा भने किटले १४ दिन पूरा हुँदा समेत सही नतिजा दिन सकेन ।

लेखकका अनुसार यो किटको परीक्षण सर्वप्रथम नेपालमै थालिएको छ । पीसीआर विधि महंगो रहेकाले बढी जनसंख्या र भौगोलिक रुपमा विकट स्थानमा यो विधि प्रभावकारी हुन सक्ने तर प्रभावहीन भन्न नमिल्ने मोलेकुलर माइक्रो बायोलोजिस्ट लेखक बताउँछन् ।

सरकारले सुदूरपश्चिम प्रदेशको कैलाली, कञ्चनपुर र गण्डकी प्रदेशको बाग्लुङ जिल्लामा र्‍यापिड टेस्टको कार्यलाई अगाडि बढाएको छ । वैशाख १ गतेसम्ममा सुदूरपश्चिम प्रदेशमा मात्रै २ हजार ३०९ जनाको र्‍यापिड टेस्ट र ७५६ जनाको पीसीआर टेस्ट गरिएको सामाजिक विकास मन्त्रालय धनगढीले जनाएको छ ।

र्‍यापिड टेस्ट गरिएको २ हजार ३०९ जनामा कोरोना भएको वा नभएको निर्क्यौल गर्नलाई पुनः र्‍यापिड टेस्ट गरिनुपर्ने वा पीसीआर गर्नुेपर्ने भएकाले र्‍यापिड टेस्ट झन्झटिलो र कम विश्वासिलो विधि रहेको देखिएको छ ।

हाल सुदूरपश्चिममा मात्रै संक्रमितको संख्या ५ पुगेको छ भने नेपालभर १४ जना संक्रमित रहेका छन् ।