पुस १९, २०८०
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
राजनीतिक वृत्तमा अक्सर सुनिने नारा हो – अब हामी देशलाई ‘रामराज्य बनाउँछौं’ । रामराज्य एउटा कोरा कल्पना हो ।
अझ आफूलाई मार्क्सका १६ क्यारेटका पक्का अनुयायी हौं भन्ने नेपाली कम्युनिस्टबाट रामनाम नसुनिनुपर्ने । तर त्यस्तो गजबको नसिब हामी नेपालीलाई कहाँ मिल्थ्यो ?
एकातिर अस्पतालहरू सामान्य पूर्वाधार नभएर कोरोनामा डबल आपत झेलिरहेका छन् भने अर्कातिर डबल छाप शासक मन्दिरका नाममा बजेट बाँडिरहेका छन् । देशको सम्पूर्ण क्षेत्र अवैज्ञानिक र अनुपयुक्त लकडाउनले थला परेका छन् । तर यसबारे सरकार बेखबर लाग्छ ।
कोरोनाले ल्याएको विभिन्न वास्तविक यथार्थलाई नजरअन्दाज गर्दै र आफ्ना तमाम कर्तुतलाई छुपाउन पनि सरकारले रामकै आवरण प्रयोग गरेको छ । हिन्दू धर्म–परम्परा अनुसार जाने हो भने रामका राम्रा काम थाहा पाइन्छ तर अपराध, भ्रष्टाचार र बेथितिमा अनेक रेकर्ड बनाइरहेको सत्ता रामराम भन्दैछ ।
अहिले रामराम जपिरहेको सरकारको स्मरणशक्ति कस्तो छ त्यो त थाहा भएन तर होलीवाइनको राजनीति देखेका जनताको ‘आईक्यू पावर’ धेरै छ । संस्कृति र सम्पदा नै मास्न कस्तो गूठी विधेयक तयार गरिएको थियो र कुन गुप्त शैलीमा त्यसलाई पास गर्न सरकार लागिपरेको थियो, सब जनताले याद राखेका छन् ।
भ्रष्टाचारको पोल खुल्दै गएपछि र १–१ बेथिति र अराजकताको चिठ्ठा खुल्दै गएपछि अनि जनताका वास्तविक समस्या सम्बोधन गर्न नसके, उखानटुक्काले नभ्याएपछि मात्र नयाँ छलका रूपमा राम र नक्सा आएको हामी सबैलाई स्पष्ट छ । प्रदीप गिरिले भने जस्तै अतिक्रमित जग्गा नल्याउने सेटिङलाई पूरा गर्न नक्सा हल्ला गरिएको हो । ठोरीका रामबारे त अहिले हल्ला करीब–करीब गुमनाम भएको छ । कोभिड–१९ का नाममा गरिएका भ्रष्टाचारको विषयलाई लुकाउन, मन्दिर बनाउने नाममा बजेट नाटक मञ्चन भएको छ ।
होलीवाइनको प्यालामा देशको मानसम्मान बन्धक राख्न पनि पछि नपर्ने भूइँफुट्टाले देशको संस्कृति संरक्षण गर्छ भन्ने पत्यार कुनै नेपालीलाई छैन । अहिलेको विपत्तिको समयमा पनि कमिशन मिलाउन मात्र सक्रिय बन्ने नोकरशाही र तिनका पिठमा धाप लगाउने शासक भएको देशमा न राम हुन्छन्, न राज्य बन्छ । ‘आफ्ना भए सब झूट, गरीब र असहाय भए कुटैकुट’ हुने कानूनी व्यवस्थामा राजनीतिक आपराधिकीकरण र बेथिति मात्र हुन्छ, जुन अहिले नेपालमा जारी छ ।
रामायणमा विभिन्न शीर्षकमा काण्ड छन् । यता सरकार बनेपछि काण्डै–काण्डका महाभारत बनेका छन् – वाइडबडी काण्ड, यति काण्ड, सुन काण्ड, ओम्नी काण्ड, बालुवाटार जग्गा काण्ड, प्रिन्टिङ प्रेस काण्ड आदि इत्यादि । यी सब काण्ड छुपाउने पछिल्लो काण्ड चाहिँ राम काण्ड र नक्सा काण्ड हुन् ।
सत्तामा आसिन हुनुपूर्व प्रतिपक्षी नेताका रूपमा अहिलेका प्रधानमन्त्रीले प्राकृतिक विपत्ति वा दुर्घटनालाई पनि सरकारसँग जोडेर व्यंग्य कस्थे । तर सत्य र दुःखद तथ्य यो हो कि आजको सरकार विगतका सरकारभन्दा बढी अराजकता, बेथिति र भ्रष्टाचारमा लीन छ । उदाहरणमा माथि उल्लेखित काण्ड हुन्, जसमा अर्बभन्दा बढीका घोटाला भएको मानिन्छ । हजार रुपैयाँ हिनामिना गरेको आरोप लगाएर राज्यले नागरिक मारिरहेको शासनकालमा अर्बौं घोटाला गर्ने भनि नाम चलेकाहरू निर्वाध र निसंकोच बालुवाटार आउजाउ गर्छन् । अपराध र गुण्डाराजको प्रक्रिया ‘दिन दुई गुना, रात चौगुना’ बढेको छ । अपराधी १ हप्ताभित्र पक्राउ गरिने घोषणा नै गर्ने उपप्रधानमन्त्रीले आजसम्म निर्मलालाई न्याय दिलाउन सक्नुभएको छैन । रेल, समृद्धि र विकास शब्द भ्रष्टाचार गर्ने सबैभन्दा काइदाका उपकरण रहेछन् भन्ने पनि अहिले नै देखियो । उदाहरण, रेलमार्ग नाममा छरपस्ट हालैका घोटाला खबर । कुन पुसमा देशका नागरिक रेल चढ्छन् ? त्यो त पशुपतिनाथलाई मात्र थाहा होला । तर सार्वजनिक रूपमा गालीगलौजमा उत्रिएका मान्छे भने रेल विभागको डिब्बा चढिसके । अब नेपालमा रेल आउन कसैले रोक्न सक्ने छैनन् ।
कोरोनाको महाब्याधिमा पनि भ्रष्टाचाररूपी अपराध निर्वाध चलिरहेको छ, स्वास्थ्य सामग्री खरिदका नाममा होस् वा विदेशमा अलपत्र नेपाली फिर्ता ल्याउने बहानामा ! यी सबमा गरिएका हेराफेरी सार्वजनिक रूपमा नै उजागर भइसकेका छन् । हाम्रो लोकतान्त्रिक व्यवस्थाको यो अलग विडम्बना हो कि यस्ता राज्य लुट चलिरहँदा पनि प्रमुख प्रतिपक्ष दल मानचित्रबाट गायब छ । एकाधलाई छाडेर भन्ने हो भने आजको दिनमा प्रतिपक्षको भूमिका केही आलोचनात्मक चेत भएको जमात र मिडियाले गरेका छन् । जनताका लागि त ‘इनफ इज इनफ’का अभियन्ताहरू नै उनका पक्षका हुन् । अहिले समस्या र अनेक अन्योलता देशसामु छन् ।
तर यावत् प्रश्नको अहिले एकै उत्तर उत्पादन गर्नमा सत्ता लागिपरेको छ । कोरोना हाच्छ्यूले भाग्छ, न भागे बेसारले जान्छ ! नभए हामीसँग राम छन्, राम नाम सत्य हो भन्ने र अर्को उत्तर डोज छ राष्ट्रवाद । यो यस्तो अचुक बुटि हो, जसमा सबै प्रश्नको, समस्याको, आजको आवश्यकताको इलाज छ । यावत षड्यन्त्रको मूल पक्ष कतै राम नाममा गुप्त त छैन ?
अतिक्रमित भूमिलाई देखाएर जुन राष्ट्रवदको बिगुल फुकिराखिएको छ, यसमा लोकतन्त्र नै मास्ने धुनी पनि हुन सक्छ । लोकतन्त्रलाई अपाहिज बनाउने अनेक प्रक्रियाको पहिलो चरणका केही झलक अहिले देखिँदैछन् । लोकतान्त्रिक व्यवस्था काट्न सबैभन्दा पहिले गरिने अपराध हो, संस्था भंग वा कमजोर पार्ने । संस्थाको छवि निकम्मा बनाउन त्यस्तै पात्र छनोट गरिन्छ । अहिले यहाँ यो प्रक्रिया शुरू भइसकेको छ ।
अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगबाट यो शुरू भइसकेको भान हुन्छ । रेल विभाग र कुलमान नदोहोरिनुको कारण पनि । सरकारी नियुक्तिमा छानिएका केही पात्रले पनि यो शंकामा बल थपेका छन् । जस्तो युवराज खतिवडालाई सल्लाकारमा नियुक्ति । यो कार्यशैली हेर्दा यो प्रक्रियामा अब बिस्तारै राज्यका अन्य संयन्त्र पनि पर्दै जाने देखिन्छ ।
अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा नेपाल यसअघि यति निरिह अवस्थामा कहिल्यै थिएन । झूट फैलाउन माहिर अहिलेको सरकारले लाख कोसिस गरे पनि सत्य बाहिर आइसकेको छ । किसानलाई मलको पनि प्रबन्ध गर्न नसकेर यसका मन्त्री हेभी मेटल संगीतमा बरालिएका छन् । एक और झूट भुनाउन ठेकेदारलाई कारवाहीको स्वाङ गरिँदैछ । बंगलादेशबाट मल ल्याउने भनिन्छ तर कसरी ? प्रस्ट उत्तर छैन । उखानटुक्का छन् । तर खेतबारीमा हाल्न मिल्दैन ।
यसैले छिमेकी देश भारतसँग आफ्नो व्यक्तिगत कुण्ठा पोख्न परम्परागत सम्बन्ध नै मास्ने खेलको कडी पनि लोकतन्त्रसितै जोडिन्छ । भारत सधै नेपालको लोकतन्त्रका लागि उभिएको मित्र हो । तर जब लोकतन्त्र नै मास्ने डिजाइन बनाउनु छ भने त उसलाई बाहिर गर्नु बेस । यसमा अर्को तार एमसीसीबारे गरिएका अनेक बखेडाबाट पनि हेर्न सकिन्छ । अमेरिका पनि लोकतान्त्रिक देश हो र विश्वभर लोकतन्त्रको वकालत गर्छ । बुझि नसक्ने मनसाय त तब देखिन्छ, जब अर्का छिमेकी राष्ट्रले बारबार समान सम्बन्धमा जोड गर्दा पनि किन अहिलेको सरकार एकांकी अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धतिर अग्रसर भइराखेको छ ?
यी सबै घटनाक्रमले सरकार कतै तानाशाही व्यवस्थातिर त जाँदै छैन भन्ने शंकामा बल पुगेको छ । सरकारलाई सचेत गर्न नसक्ने प्रतिपक्ष हुनु भनेको लोकतन्त्र नै मासिने खतरा बढ्नु हुन्छ हाम्रो जस्तो अस्थिर लोकतान्त्रिक व्यवस्थामा । संख्याले भन्दा पनि दलका नेताको नैतिकताको प्रश्नले यतिखेर प्रतिपक्ष पनि सरकार जस्तै देखिएको छ ।
यसले गर्दा जनता पनि खुलेर प्रतिपक्षको समर्थन गरिरहेका छैनन् । सशक्त प्रतिपक्षले नै गलत मनसाय भएको सरकारलाई चुनौती दिन सक्छ । लोकतन्त्र कमजोर बनाउन गरिएका यस्ता गतिविधि तुरुन्तै रोकिनुपर्छ । लोकतन्त्रमाथि नै धावा बोलियो भने जनता सडकमा आउनेछन् र आए भने हटाएर मात्र जानेछन् ।
नक्सा राष्ट्रवाद निकै उछालेको यो ढोंगी सत्ताले सो सम्बन्धी पुस्तक चाहिँ लुकाएर बसेको छ । एउटा सत्याग्रही गोविन्द केसीप्रति जुन उपेक्षा र क्रुरता शासकले देखाइरहेको छ, यसले प्रस्ट भएको छ कि यो सत्ता कुन मानसिकताले ग्रसित छ ।
त्यसैले रामको आवरणमा यतिखेर देशमा के–के चलिरहेको छ, जनतालाई सबै खबर छ । बरु देशको वास्तविक परिस्थिति थाहा नपाएर कुकर्मतिर बरालिरहेको सत्तालाई तिनै रामले सद्बुद्धि दिउन् । जय सीयाराम !
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
नेपालमा भएका जनयुद्ध, जनआन्दोलन, मधेश आन्दोलन लगायतका आन्दोलनहरूको मूल आशय एकल जातीय एकात्मक राज्य संरचनालाई पुनर्संरचना गरी बहुलतामा आधारित समावेशी राज्य निर्माण गर्ने रहेको थियो । अर्थात्, जातीय उत्पीडन र आन्त...
एक दिन प्रातः भ्रमणमा गएको बेला कुनै एक सज्जनले सोधे– ‘कागहरू किन स्वतन्त्र हुन्छन् र सुगाहरू किन बन्धनमा पर्छन् थाहा छ ?’ मैले भनेँ– अहँ, थाहा छैन, भन्नुस् न किन त्यस्तो हुन्छ ?’ उत्त...
आगामी वर्ष २०८१/०८२ को बजेट तथा वार्षिक विकास कार्यक्रम प्रस्तुत हुने संवैधानिक समयसीमा एकदमै नजिक छ । अर्थशास्त्री, सर्वसाधारण, राजनैतिक कार्यकर्ता, विकास साझेदार, उद्यमी, लगानीकर्ता र बेतनभोगीहरू आ–आफ्नै ...