• रञ्जना पौडेल

हिंसाका विषयमा कसैले सोध्यो भने सबैभन्दा पहिले तपाईंको दिमागमा केको चित्र आउँछ ? कुनै महिलाको ? पछिल्लो समय सञ्चारमाध्यम तथा सामाजिक सञ्जालमा चर्चित बनेका समाचारहरूको ? ब्लगहरूको ? लेखको ? समालोचनाको ? कथाको ? कविताको ? उपन्यासको ?

तपाईंको मनलाई जुन–जुन घटनाले छोएका छन्, तिनै सम्झनाहरू एकपछि अर्को दृश्य बनेर आउँछन् तर जे आउँछ, त्यो महिलासँग जोडिएर आउँछ । जे आउँछ, त्यहाँ महिलाको चित्र आउँछ, महिलाको चरित्र आउँछ । आमा, दिदीबहिनी, भाउजु प्रेमिकाका अनुहारहरू आउँछन् ।

इन्टनेटमा हिंसा भनेर सर्च गर्ने बित्तिकै अनगिन्ती महिलासँग जोडिएका लिंकहरू आउँछन् तर के तपाईंको राजनीतिक आस्था फरक भएकै कारणले तपाईं वरिपरि बस्नेहरूले फरक व्यवहार गर्छन् भने त्यो हिंसा होइन ?

फरक आस्था भएकै कारण तपाईं जसलाई आदर्श नेता मान्नुुहन्छ, उसैले गरेको राम्रो या नराम्रो कामबारे टिप्पणी गर्दै तपाईंलाई बारम्बार सुनाइरहन्छ भने त्यो हिंसा होइन ? फरक आस्था भएकै कारणले तपाईंले पाउनुपर्ने अवसर नियतवश अर्कोले खोसिदिन्छ भने त्यो हिंसा होइन ? फरक आस्था भएकै कारणले तपाईंलाई बारम्बार एक्लो पार्ने कोसिस गरिन्छ भने त्यो हिंसा होइन ? फरक आस्था भएकै कारणले तपाईंको व्यवहारको पटक–पटक आलोचना गरिन्छ भने त्यो हिंसा होइन ? बोलिरहेको हाँसिरहेको मानिस तपाईं अर्कै आस्था भएको मानिस भन्ने थाहा पाउने बित्तिकै एक्कासि बोलचाल बन्द गर्छ र जम्काभेट हुँदा मुन्टो बटार्छ भने त्यो हिंसा होइन ?

विकिपिडीया भन्छ, ‘हिंसाका प्रकारहरूमा भावनात्मक र मनोवैज्ञानिक पनि पर्दछन् । कुनै पनि प्राणीलाई तन, मन, कर्म, वचन र वाणीबाट कुनै नोक्सान पुर्‍याउनु हिंसा हो । मनमा कसैको अहित सोच्नु, कसैलाई कटुवाणी तथा काम आदिका माध्यमद्वारा नोक्सान पुर्‍याउनु पनि हिंसा हो ।’

मैले भन्न खोजेको हिंसाका अनेक रूप हुन सक्छन् । जातीय हिंसा, महिला हिंसा, वर्गीय हिंसा, हामीले सुन्दै र देख्दै आएका छौं । त्योबाहेक समाजमा अन्य धेरै हिंसाहरू छन् । जसरी अपराधका अनेक रूप हुन्छन्, मानिसका स्वभाव अनेक हुन सक्छन्, जसरी हरेक समाज फरक भौगोलिक कारणले फरक रहन्छ, त्यसरी नै  हरेक फरकपनमा हिंसा पनि फरक–फरक हुन्छन् । 

म हुर्केको मेरो समयको टोलमा जम्मा २ फरक आस्था भएका घरहरू थिए । एउटाको बाहुल्यता र अर्कोको अल्पमत । म एकाध घरको प्रतिनिधित्व गर्ने बच्ची थिएँ तर हामीलाई त्यो समय भेदभाव के हो ? राजनीति के हो ? फरक आस्था के हो ? थाह हुन्नथ्यो । बच्चा थिएँ । खेल्न पाए पुग्ने थियो । त्यसदिन पनि म साथीहरूसँग खेल्दै–खेल्दै पुगेकी थिएँ घरभन्दा झण्डै ३ किलोमिटर पर ।

हामी ५–७ जना लहरै एकै लाइनमा उभिएका थियौं । हामी अघिपछि दाइ, दिदीहरू, आमा भाउजुहरू, काकाकाकीहरू सबै उभिएका थिए । हामीलाई १ जना दाइले झण्डा जस्तो केही बोक्न दिनुभयो । हामीले एकदम खुशी भएर त्यो बोक्यौं । साथीहरू झन् खुशी । तेरोभन्दा मेरो झण्डा राम्रो, तेरोभन्दा मेरो ठूलो भन्दै खुशीले उफिरह्यौं ।

हामी हाँसिरहेकै थियौं । खेलिरहेकै थियौं, उफ्रिरहेकै थियौं । मानिसहरूको भीड थियो । कोही रातो र कोही सेतो भएको झण्डा बोकेका मानिसहरू देखिन्थे । मलाई के थाहा ? ती झण्डाहरूले कुन आस्थालाई प्रतिनिधित्व गर्छ ? बस साथीहरूसँग रमाउन पाए पुगेकै थियो । 

मानिसहरूको भीडभन्दा पर एउटा घरसँग आधा छेलिएर मैले चिनिरहेका र मेरो घरमा आउजाउ गर्ने दिदीहरूले मलाई हातको इसाराले बोलाइरहेको मैले अचानक देखें । उनीहरू निकै हतारिएका थिए । कसैले आँखा ठूला पार्दै मलाई ‘छिटो आइज, त्यहाँ बस्नु हुँदैन’को इशारामा बोलाइरहेका थिए । कसैले हत्तेरिका कस्तो कुरा नबुझेको छिटो आइज न के भन्ने इशारामा बोलाएको बोलाएै थिए । 

जब मैले उनीहरूले मलाई बोलाइरहेको चाल पाए । हाँसिरहेको, जिस्किरहेको  म एक्कासि ढुंगोझैं  भएकी थिएँ । के गरुँ ? कसरी जाउ ? साथीहरू छोडेर । मैले के गल्ती गरे यहाँ उभिएर ? के गल्ती गरे यो प्लेकार्ड बोकेर ? के छ यसमा मैले बोक्नै नहुने ? को छन् यहाँ जहाँ म उभिनै नहुने ? यस्तै केही धेरै कुरा आएको हुँदो हो मेरो मनमा । उनीहरूले यति धेरै बोलाउँदा पनि म जान सकिनँ । उभिरहें । जसरी उभिन्छ चोकको बीचमा एउटा शालिक । किंकर्तव्यविमुढ । 

म टसमस नभएपछि एउटी दिदी आएर मेरो हातै समातेर  हुत्तिएर पुगिन् साथीहरू भएको ठाउँमा । मेरो हातमा भएको प्लेकार्डलाई नजिकैको नहर कुलोमा हुत्याइदिए उनीहरूले । मेरो मन पनि हुर्रिएर कुलोमै पुग्यो होला त्यो बेला, मेरा आँखा रसाए प्लेकार्ड फालिदिएपछि । 

घर वरिपरि खेल्दा, घरका कसैले मलाई बोलाउँदा ‘नजाउ न के एकछिन’ भनेर मेरो हात समात्ने मेरै साथीहरूले त्यसदिन मलाई त्यसो गरेनन् । दिदीहरूले मलाई त्यसरी मानिसहरूको भीडबाट तानेर लैजाँदा १ जना साथीले पनि मलाई ‘नलैजानुस् न दिदी हामी यो सकेर घरै आउँछौं’ भनेनन् । अहिले सम्झँदा लाग्छ – के उनीहरूलाई थाह थियो त्यसदिन राजनीतिक जुलुस थियो ? के उनीहरूलाई थाह थियो म र उनीहरूसँग राजनीतिक आस्था फरक राख्ने परिवार थियो ? के उनीहरूलाई थाह थियो, त्यसदिन मलाई कसैले जान नदिए या गइसकेपछि कसैले बोलाए पनि केही फरक पर्नेवाला थिएन । अहिले सम्झिरहन्छु – के राजनीतिक कारण नै थियो ? त्यसदिन मलाई पाखा लगाएझै उनीहरू किन अघिअघि दौडिएका थिए ? अनि मैले उनीहरूले इग्नोर गरिरहेका छन् भन्ने बुझ्न नसकेर उनीहरूको पछिपछि लागिरहे ? दौडिरहे ?

मलाई उनीहरूले नहरकुलो छेवैछेउ यसरी दौडाएर बजार पुर्‍याए कि मानौं हामीलाई कसैले लखेटिरहेको छ, उनीहरूबाट बच्न हामी भागिरहेका छौं र बजारकै एउटा घरको माथिको तल्लामा दिदीहरूसँगै थुनिए म पनि र झ्यालबाट चिहाएर हेर्‍यौं टाढाबाट, उनीहरू नारा लगाउँदै बजारतिर आइरहेका थिए । यति हुँदा पनि मलाई कसैले भनेनन् या मैले जान्न नै खोजिनँ, त्यो समय मलाई किन तानिएको थियो त्यो लाइनबाट ? उनीहरूसँगै चिच्याउँदै उफ्रिँदै हिँड्न नपाएकोमा दुःख थियो मनभित्र । घाँटीनेर केही गाँठो परेझै भइरहेको थियो । जब त्यो लाइन बिस्तारै हिँड्दै नारा लगाउँदै झण्डा हल्लाउँदै बजार आइपुग्छ अनि त्यहाँ झडप हुन्छ । यो कुरा उनीहरूलाई पहिले नै थाहा थियो कि झडपका लागि पहिले नै तयारी भएको छ । 

जब नारा लगाउँदै उनीहरू बजारमा आइपुगे, २ पक्षबीच झडप भयो । केहीबेरमा नै झण्डा बोकेको त्यत्रो भीड एकैछिनमा कहाँ तितरवितर भयो ? मैले केही पत्तो पाइनँ । मलाई अहिले बल्ल लाग्छ, मेरो परिवार मेरो टोलमा पो अल्पमतमा थियो । पूरै बजार या गाउँमा थिएन । मलाई बचाउनका लागि नै त्यो सबै गरिएको थियो । आज सम्झन्छु, त्यो घटना, त्यो भीडको भन्दा फरक आस्था बोक्थ्यो मेरो परिवार र मलाई त्यहाँबाट त्यसरी भगाइएको थियो ।

अनि याद गर्छु, एकले अर्कालाई निषेध गर्ने क्रूर समय थियो त्यो । त्यो समय प्रत्येक घरमा मानिसहरू हुँदैन्थे । हुन्थे त कांग्रेस र कम्युनिस्ट मात्र । मेलापातमा राजनीति, गोठालोमा राजनीति, चाडपर्वमा राजनीति । 

एकपटक बाख्रा चराउन जाँदै गर्दा दाइदिदीहरू पनि सँगै थिए । सबैले जंगलमा लगेर छाड्ने अनि घाँँस चाहिनेले घाँस काट्ने, दाउरा चाहिनेले दाउरा, केही नचाहिने म मात्रै हुन्थे । म सानै थिएँ । घाँस दाउरा बोक्न सक्ने बेला भएको थिएन सायद । बाख्रा जंगलमा लगेर छाड्ने र साँझ घर लिएर आउनेबाहेक मेरो अरु काम हुँदैन्थ्यो । त्यसदिन सबैले घाँस दाउरा गरेर खोलामा वस्तुभाउ कुरिरहेका थिए, म पनि उनीहरूसँगै थिएँ । सबैका गाई, बाख्रा पर पाखामा चरिरहेका थिए । घर फर्कन सबैलाई हतार थियो । १ जना दाइ खोला पारी गएर सबै वस्तु फर्काएर घरतिरको बाटोमा लगाएर आए । मेरा बाख्रा ल्याइदिएनन् । मेरा बाख्रालाई छलीछली आफ्ना वस्तुभाउ मात्र धपाएर उकालो लगाए ।

म हेरेको हेर्‍यै भएँ । मेरा बाख्रा किन ल्याएनन् ? के उनी मसँग रिसाएका थिए ? मैले उनले भनेको केही नमानेको थिए ? या अरु केही ? उनीहरू गाईवस्तु लिएर उकालो लाग्दै गर्दा मैले धेरै सम्झने कोसिस गरें तर सकिनँ । मैले मेसो पाउन सकिनँ । उनले किन मलाई मात्र छाडेर सबैका लिएर उकालो लाइदिए र उनीसँगै अरुहरू पनि हाँस्दै गफ गर्दै उकालो लागे ? मेरो घाँटीनेर खै के आएर अड्किएझैं भयो । आँखा भरिएर आए । भक्कानिएको मन लिएर हेरिरहें उनीहरू गएको उकालो ।

खोलाको किनारमा थिएँ । पानीमा सुलुलुलु माछा बगेको देखें । एक पटक पुलुक्क बाख्रातिर हेरें, चरिरहेकै थिए । मैले बिर्सिएँ, उनीहरूले बेवास्ता गरेको । बिर्सिएँ, एक्लै बनाएर छाडेर हिँडेको । बिर्सिएँ, घर जाने होइन भनेर एकपटक पनि नसोधी हिँडेको । 

रात पर्नै लागेपछि पनि घर नफर्किएपछि आमाले खोज्नुभएछ, छिमेकीले सुनाइदिएछन् कि उ हामीसँग थिइनँ । आमा हतारिँदै आउनुभयो, म खोलामा नै थिएँ, पानीमा माछा समाउनमा व्यस्त । बाख्रा मेरै नजिक थिए । आमाले भन्नुभो, ‘अघि दाइदिदीहरूसँगै आउनु पर्दैन ? रात पर्न लागिसक्यो, खोलामा माछा मारेर बस्ने ? हेर सबै लुगा भिजाएर ।’

उकालो लाग्दै गर्दा मैले आमासँग सोधे, ‘उनीहरूले मलाई किन घर जाउँ भनेर भनेनन् ? मेरा बाख्र्रा किन धपाएनन् ?’ आमा केही बोल्नुभएन ।

तर राति खाना खाने बेलामा आमाले दाइहरूलाई यो कुरा सुनाइदिनुभयो । अनि मैले थाहा पाएँ, उनीहरूले म एक बच्चीमाथि पनि राजनीति गरेका थिए । आज आएर बुझें मैले, त्यो फरक आस्था भएकै कारण गरिएको फरक व्यवहार थियो । 

अर्को घटना पनि गोठालो जाँदाको नै सम्झना आउँछ । शनिवार आयो कि बाख्र्रा चराउनु पर्थ्यो मलाई । यसपटक म एक्लै थिएँ । नजिकै खोला पारि बाख्रा लगाएर म सानो रुखको काँपमा बसिरहेको थिएँ । माथिबाट मेरै दिदी पर्ने १ जना र उनका साथमा अरु दिदीबहिनीहरू पनि थिए । उनीहरू घाँस लिएर झर्दै थिए । मलाई देखेर मेरै आफ्नै पर्ने दिदीले भनिन्, ‘तैले हाम्रा बाख्रा किन धपाइदिइस् ?’ जबकि मैले उनीहरूको बाख्रा देखेकै थिइनँ । म रुखमा रुखकै हाँगो समातेर बसेको थिएँ । हाँगो समातेको हातमा उनले बेस्सरी आफूले बोकेको लाठी बजारिन् ।

शरीरमा करेन्ट लागेको मानिस के रन्थनिएला, त्यसरी जसरी म रन्थनिएको थिएँ ।  एैया ! भनेर हात उठाउँदा भूइँमा खसे, ढाड बजारियो ।  

मेरो हातमा लठ्ठी बजारेर उनी हिँडिसकेकी थिइन् । मलाई त्यसरी बजाउनुपर्ने अन्य कारण अहिलेसम्म पनि थाहा पाउन सकेको छैन तर लाग्छ उनले ममाथि फरक आस्था भएकै कारणले गरेको व्यवहार थियो त्यो । मन अहिले पनि दुख्छ बेस्सरी, जसरी त्यसदिन हातका औंलाहरू दुखेका थिए । 

किन मानिसहरू अनावश्यक सोचेर अरुलाई दुःख दिन्छन् । उनीहरूलाई कस्तो अवस्थाले अभिप्रेरित गर्छ ? के उनीहरू अर्काको पीडा अलिकति पनि महसूस गर्दैनन् ? या उनीहरू अरुलाई दुःखी देखेर रमाइलो महसूस गर्छन् ? अथवा उनीहरू आफूमाथि खतरा देख्छन् र त्यसलाई टार्न अरुलाई दुःख दिन्छन् ?

गोठालो भएर हिँड्दा मात्र होइन । फरक आस्था भएकै कारणले मैले अनगिन्ती समयहरू भोगेको छु । तीजमा गीत फरक, फरक, दशैंमा पिङ खेल्ने समय फरक, खेल्ने र खेलाउने समूह फरक । तिहारमा तास खेल्ने, भैलो खेल्ने समूह फरक । आफन्तहरू फरक । चाडबाड आयो कि आफ्नाहरू फरक देखिने पराइहरू आफ्नाझैं देखिने निर्दयी राजनीति ।

के समाजमा जातमा मात्र विभेद छ ? वर्गमा मात्र विभेद छ ? रंगमा मात्र विभेद छ ? लिङ्गमा मात्र विभेद छ ? धर्ममा मात्र विभेद छ र यिनै विभेदहरूले मात्र हिंसा जन्माउँछ ?

निर्दयी राजनीतिक सामाजिक परिवेशमा हुर्कंदै गरेको मलाई देशमा लागेको संकटकालले पनि अछुतो राखेन । संकटकाल लाग्नुभन्दा अगाडि बढेको चन्दा आतंकले  आतंकित थियौं हामी । फरक आस्था भएकै कारणले फरक तरिकाले चन्दा असुल्ने अचम्मको शैलीले दिक्क भएका हामीलाई संकटकालले पनि दुःख दियो । संकटकालको पहिलो ३ महिनाको समयमा गाउँगाउँमा को पीडित बनेन होला ? कसले दुःख पाएन होला ? फरक आस्था भएकै कारणले राज्यले जनतामाथि गरेको हिंसाको उपज थियो त्यो । संकटकालको समयमा राज्यले माओवादीलाई मात्र निशाना बनाउने भन्यो तर नेपाली सेनाले माओवादी कांग्रेस, एमाले वा अन्य भनेर हेरेन । भाग्दाभाग्दै एक गिलास पानी पिउन दिएको निहुँमा कैयन परिवार ध्वस्त भए । हिँड्दाहिँड्दै आफ्नै छोराजस्तै लागेर बोल्नेहरू सुराकीको आरोपमा परिवारकै अगाडि निर्मम तरिकाले मारिए । बन्दुक र धारिलो हतियारले छियाछिया बने । 

संकटकाल सकिएको थियो । शान्ति वार्ता निष्कर्षको अन्तिमतिर हुनुपर्छ केन्द्रमा तर गाउँगाउँमा अवस्था उस्तै थियो । त्यसबाट म पनि प्रभावित हुन पुगें । दुःख सहन नसकेपछि म काठमाडौं आएँ । काठमाडौं आएपछि मैले देखें – अर्को अतिवादी राजनीतिक हिंसा । क्याम्पस भर्ना भएको धेरै भएको थिएन । क्याम्पसको गेटैभित्र १ जना छात्रालाई अन्य पचासौं छात्राहरूले घेरेर औंला ठड्याउँदै केही भनिरहेका थिए । उनी एक्ली थिइन् । केही बोल्न सकिरहेकी थिइनन् । काली–निली भएर उभिएकी उनलाई फरक आस्था भएका छात्राहरूको भीडले नरोएसम्म छाडेन । उनी रुँदै गेटबाट बाहिरिइन् । केही दिनपछि या महिना दिनपछि हुनुपर्छ सुनें – उनी पक्राउ परिन् अनि मारिइन् । मैले सुनेको कतिसम्म सत्य थियो ? मैले बुझ्ने कोसिस गरिनँ तर मलाई लागिरह्यो र लागिरहन्छ – फरक आस्था राखेर त्यसदिन छात्राहरूको भीडले उनलाई नलेखेटेको भए ?

काठमाडौंमा पढ्दै जागिर खाने क्रममा भोगिएका हिंसाहरू राजनीतिसँग मात्र सीमित रहेनन् । यहाँ महिला हिंसा, यौन हिंसा, वर्गीय हिंसा, जातीय हिंसा सबै–सबै क्रमैसँग आए, गए । त्यसबारे पछि लेखुँला तर अहिलेलाई चर्चा राजनीतिक हिंसाको नै ।

मलाई अहिले पनि लाग्छ । गाउँको तुलनामा शहरसँग सभ्यता पनि धेरै हुन्छ । शहर शिक्षा, स्वास्थ्य र रोजगारीको अवसरको केन्द्र हो । जहाँ शिक्षित वर्ग बढी हुन्छ, त्यहाँ सभ्यता पनि बढी नै हुन्छ र जाने बुझेका मान्छे भनेका बेग्लै हुन्छन् । सभ्य समाजमा अरुलाई दुःख दिनु भनेको नराम्रो काम गर्नु हो । यसै उसै मानिसहरूलाई अलग दृष्टिकोणले हेर्नु गलत हो । यसैले पनि शहर भनेको सभ्यताको केन्द्र हुनुपर्छ । किनकि हरेक सुविधा शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारको व्यवस्था शहरमा नै हुन्छ । शिक्षितहरू हुने ठाउँमा सभ्यता हुँदैन ? मलाई लागिरहन्छ हुन्छ, किन नहुनु ? तर भोगाइले यसो भन्दैन ।

सांसद मन्त्री हुँदै उपप्रधानमन्त्री समेत भइसकेका नेताले फरक आस्था भएको थाह पाएकै दिनदेखि बोलचाल बन्द गरे । के त्यो व्यवहार सभ्य हो ? मैले माथि नै भनिसकें कुनै पनि प्राणीलाई तन, मन, कर्म, वचन र वाणीबाट कुनै नोक्सान पुर्‍याउनु हिंसा हो ।  

पछि थाहा भयो एउटा कार्यक्रममा जाने क्रममा पत्रकार साथीहरूले नै उहाँको कान भरिदिनुभएछ तर भनिदिनुभएन, पत्रकारितामा मैले व्यावसायिक पत्रकारिता गरेको छु । फरक आस्था भएकै कारणले मैले कहिल्यै फरक भएर समाचार लेखेको छैन । पत्रकारले सत्य जे हो, त्यही लेख्ने प्रयास गर्ने हो र मैले यो प्रयाससँग कहिल्यै सम्झौता गरेको छैन । म अहिले पनि चुनौती दिनसक्छु, मैले राजनीतिक आस्थाकै आधारमा मेरो व्यावसायिकतामा आँच आउने गरी कसैप्रति पूर्वाग्रह राखेकै छैन । छ भने प्रमाण पेश गर्न सक्नुहुन्छ ।

अचम्म त यहाँ लाग्छ कि जोसँग कहिल्यै लिनु–दिनु केही भएन, त्यहाँ पनि त्यस्तै । ‘फरक’ भन्ने बित्तिकै मन अनौठो प्रकारले नकारात्मक भएर आउने सामान्य मानिस हुन्छ कि हुदैन ? के मानिस यसै कसैलाई देख्ने बित्तिकै पूर्वाग्रही हुनसक्छ ? अध्ययन भन्छ, कहिलेकाहीँ मानिसले आफ्ना लागि राम्रै गरिरहेकालाई पनि सास्ती दिन्छन् । यस किसिमको प्रवृत्तिलाई राम्रा मानिसले गर्ने अपमान (डु गुडर डेरोगेसन) भनिन्छ । यस्तो प्रवृत्ति संसारभर नै देखिन्छ ।

यसमा उनीहरूलाई मुख्यतः २ कुराले अभिप्रेरित गर्छ – या त उनीहरू अर्काको पीडा ठ्याम्मै महसूस गर्दैनन् वा उनीहरू अर्काले सास्ती पाएको देख्दा आनन्द महसूस गर्छन् ।

यस्तै एउटा घटना सम्झन चाहन्छु – जुन बेला म टेलिभिजनमा रिपोर्टर थिएँ । सिंहदरबारको संसदीय समितिमा रिपोर्टिङमा थिएँ । सञ्चार मन्त्रालयले नेपाल टेलिभिजनमा गरेको विज्ञापनको विषयलाई छलफलको विषय बनाइएको थियो । समितिमा सञ्चारमन्त्रीलाई पनि बोलाइएको थियो । पत्रकारहरूको पनि ठूलै भीड थियो । म पनि एउटा कुनामा बसेर समितिको छलफल सुनिरहेको थिएँ । मेरो आडमा अर्का पत्रकार साथी हुनुहुन्थ्यो । जब छलफल शुरू भयो, विपक्षी पार्टीका सांसदहरूले विज्ञापनको विरोध गर्न शुरू गरे । 

मेरो आडमा बस्ने पत्रकारलाई पनि यो विज्ञापन मन परेको रहेनछ या अरु केही कारण थियो, मैले जान्न सकिनँ । जब समितिमा विज्ञापनका विरुद्धमा सांसदहरूले बोल्न शुरू गरे, तब त्यहीँ कुनामा उहाँ पनि बिस्तारै बोल्न थाल्नुभो । सांसदले बोलेको सुन्ने कि आडमा रहेका सहकर्मीको ? एक जना सांसद बोलेको बेला मात्र होला भन्ने लागेको थियो । सांसदहरू छलफलका लागि आएका बोल्ने नै भए तर उहाँको बोल्ने क्रम पनि रोकिएन । अहिले पनि यकिनका साथ भन्न सक्छु, उहाँको उद्देश्य मलाई सुनाउनु मात्र थियो ।

यसरी सुनाउनुभयो कि विज्ञापनपछि टेलिभिजनमा जागिर आवेदन दिनेहरू सबैको नाम कण्ठस्थ उहाँलाई छ । सञ्चारमन्त्री निकट पार्टीका कार्यकर्ताले मात्र आवेदन गरेका छन्, पत्रकारले त्यहाँ आवेदन गरेकै छैनन् । जसले आदेवन दिएका हुन्, उनीहरू सिर्फ कार्यकर्ता मात्र हुन् । कुनै–कुनै बेला मानिसलाई आफूले मात्रै पढ्न र लेख्न जानेको छु भन्ने भ्रम पैदा हुन्छ ? प्रत्येक सांसदको पालोमा उहाँले सुनेर मात्र बस्न सक्नुभएन । आवेदकहरूलाई सुस्तरी–सुस्तरी गाली गर्नुभयो । आडमा बसेकाले सुनोस्झैं गरी अनि फेरि कुनै बेला नसुनोस्झैं गरी । मैले आशय मात्र यहाँ उल्लेख गरें, ‘यो विज्ञापन खारेज हुनैपर्छ । आवेदन गर्नेहरूलाई हेरेको हेर्‍यै पार्नुपर्छ । आफ्नो सन्चारमन्त्री भएको बेला सरकारी जागिर खाइहाल्न पाइन्छ भनेर आवेदन गर्नेलाई झोलमा डुबाएर मार्नुपर्छ ।’

जतिपटक सांसदहरूले त्यो विषयमा कुरा उठाए, उहाँको आवाज पनि उठिरह्यो । के उनलाई त्यो बेला लागेको थियो कि सञ्चारमन्त्री मेरा बा हुन् र म उनकी छोरी ? के म पनि टेलिभिजनमा जागिर खान लाइनमा उभिएको छु ? सांसदको कुरा सुन्न गएको मलाई सहकर्मीको कुराले बिथोलिदियो । के सबैलाई थाह छैन ? निजी सञ्चारमाध्यममा पत्रकारले समयमा तलब पाउँदैनन् । के उनीहरूले बाँच्नु पर्दैन ? पत्रकारिता पढेको छ, अनुभव छ किन सरकारी टेलिभिजनमा जागिर खान नजाने ? सधैं तलब नपाउने समस्याबाट छुटकारा पाउन को चाहँदैन ? तलब नदिने सञ्चारमाध्यममा काम गरिरहनुपर्ने दुःखबाट पार पाउन अन्त आवेदन गर्न नपाउने ? आम मानिसहरू आफूले व्यहोरेको जस्तो अरुलाई नहोस् भन्ने चाहन्छन् भनिन्छ तर किन कोही मानिसहरू परपीडक हुन्छन् ?, त्यस्ता परपीडकको अचम्मको बानी हुन्छ । उनीहरू अर्काले जति पीडा भोगिरहेको हुन्छ, त्योभन्दा अझ धेरै पीडा महसूस गरिरहेका हुन्छन् र पनि यसमा आनन्द मानिरहेकै हुन्छन् । मानिस पीडित भएको देखिरहुञ्जेल ऊ रमाइरहन्छ । मैले आडका सहकर्मीमा परपीडकको झलक मात्र देखिरहें ।