×

जाडो मौसममा दिन काट्न धेरैलाई गाह्रो हुन्छ । जाडोभन्दा गर्मी नै ठीक भन्नेहरू पनि धेरै भेटिन्छन् ।

Laxmi Bank

हुन पनि कठ्यांग्रिने जाडो कसलाई मन पर्ला र ? तर पनि हाम्रा चाडपर्व र अवसरहरूले जाडोबाट जोगिन र शरीरलाई तताइराख्न धेरै परिकारहरू खाने परम्परा बसालेका छन्, र त हामीलाई धेरै सजिलो भएको छ ।


Advertisment

जाडोबाट जोगिन र शरीरलाई तताइराख्ने परिकारमध्ये हाम्रा कन्दमूलहरू पनि एक प्रमुख परिकारमा पर्छन् । कन्दमूल अर्थात जमिनमुनि फल्ने फल भनेर चिनिन्छ । आलु, तरुल, भ्याकुर, गिठा, वन तरुल, सखरखण्ड, पिँडालु, स्कुसको जरा आदि कन्दमूलका रूपमा खाइन्छ ।


Advertisment

कन्दमूल हामीले चाडपर्व भएर मात्र होइन, जाडो भयो कि बजारमा छ्याप्छ्याप्ती देख्न सकिन्छ, र त हामी हाम्रो दैनिक भोजनमा समावेश गर्न पाउँछौं । रुट भेजिटेबल अर्थात् जमिनमुनि तयार हुने भएकाले यसबाट ग्लुकोजको मात्रा पनि प्रशस्तै पाइन्छ । यसका अलावा भिटामिन सी, कार्बोहाइड्रेड, भिटामिन ए, आइरन, म्याग्नेसियम, फस्फोरस, पोटासियम जस्ता मानव शरीरका लागि अतिआवश्यक पर्ने तत्वहरू पाइन्छ ।

हाम्रा चाडबाडका कारण खाने बहाना धेरै भए तापनि स्वास्थ्य सम्बन्धी अचुक फाइदा बोकेका हुन्छन् । माघे संक्रान्ति, ठूलो एकादशी जे चाडपर्व सम्झेर खाए तापनि यी कन्दमूल स्वास्थ्यका लागि फाइदै–फाइदा पुग्ने हुन्छन् । जमिनमुनि फल्ने हुनाले प्रोटिनको मात्रा कम भए तापनि अन्य तत्वका लागि कन्दमूल अमृतसरह हुन्छ । परापूर्व समयमा ऋषिमुनिहरूले पनि यही खाएर जीवनयापन गरेका हुन्थे ।

सकेसम्म प्राकृतिक जीवनशैलीमा आधारित स्वास्थ्य सम्बन्धी कन्दमूल सेवन गर्ने बानी बसालेमा हामी स्वास्थ रहन सक्छौं र आफ्नो परिवारलाई स्वस्थ बनाउन सक्छौं । कन्दमूल जमिनमुनि तयार हुने भएकाले यसबाट ग्लुकोजको मात्रा पनि प्रशस्तै पाइन्छ । तरुल, पिडालु लगायतका कन्दमूलमा मानव स्वास्थ्यमा आवश्यक पर्ने पौष्टिक तत्वहरू पाइने हुनाले दैनिक यसलाई आफ्नो परिकारमा समावेश गराउँदा एकदमै फाइदा पुग्ने पोषणविद्हरूको भनाइ छ ।

कन्दमूल सेवन मुटु, मिर्गाैला, पाचनशक्ति, बच्चाको वृद्धिविकास, आन्द्राको समस्या लगायत गर्भवती महिला, बालबालिका र बुढाबुढीहरूका लागि पनि अतिस्वास्थ्यवर्द्धक मानिएको छ ।

कुन–कुन भूमिगत सब्जी कसरी खाने ?

हरेक कन्दमूलको आ–आफ्नै खाने तरिका छ । कन्दमूल कुनै उसिनेर खाइन्छ भने कुनै तरकारी बनाएर पनि खाने गरिन्छ । नेपालको चलनचल्तीमा आलु, तरुल, भ्याकुर, गिठा, वन तरुल, सखरखण्ड, पिँडालु, स्कुसको जरा लगायतका सब्जीलाई मात्र कन्दमुल मानिन्छ तर कन्दमुलका अरु धेरै जाति र उपजाति छन् । 

यसले गाँजर, सख्खरखन्ड, चुकन्दर, मुला, डाइकन, गान्टेमुला, अदुवा, लसुन, च्यापी, प्याज, सेलरीको गाठो जरा, बेसार, जेरोसिलेम आर्टिचोक, गलङगाल, कोहलराबी, पार्सनिप्स, फिनेल बल्क अर्थात् सौंफ, ओसाबी लगायत धेरैलाई बुझाउँछ । 

वास्तवमा जरा तरकारीहरू तरकारीहरूको एक विविध समूह हो, जसले विभिन्न स्वाद र बनावटहरू प्रदान गर्दछ । तिनीहरू तिनीहरूको पाक अनुप्रयोगहरू साथै तिनीहरूको पोषण मूल्यका लागि परिचित छन् । यी तरकारीहरूले सुन्निएको कम गर्न, बढेको कलेजो कार्य र सुधारिएको पाचनसहित स्वास्थ्य लाभहरूको दायरा प्रदान गर्दछ । चाहे तपाईं यी तरकारीहरू ग्रिलमा वा ओभनमा जसरी पकाए पनि तिनीहरूले तपाईंको आहारमा उत्कृष्ट स्वाद र स्वास्थ्य थपिदिएका छन् ।


  
भूमिगत सब्जीहरू देश र ठाउँअनुसार फरक–फरक परिकार बनाएर खाने चलन छ । कन्दमूल विश्वका प्रायः सबै देशहरूमा उपलब्ध हुन्छन् । चाहे युरोप होस् या अमेरिका यी सब्जीहरूको निकै ठूलो डिमान्ड रहन्छ । युरोप, अमेरिकामा कन्दमूल ओभन रोस्ट गरेर खान रुचाइन्छ भने भारत, पाकिस्तान र बंगलादेशतिर करी या तन्दुरी बनाएर खान रुचाउँछन् ।

नेपालमा ज्यादा कन्दमूल उसिनेर खाने चलन छ । पहाडतिर पोलेर खाने चलन पनि निकै प्रसिद्ध छ । आलु, पिडालु, गिठा, भ्याकुर, सख्खरखण्ड आगोको भूंग्रोमा पोलेर खान निकै स्वादिष्ट हुन्छ । उसिनेर चिसो बनाइ मसला मोली डामेर खान पनि राम्रो हुन्छ । कन्दमूललाई उसिनेर सुक्खा भुटेर खान पनि सकिन्छ ।

तरकारी या दालमा हालेर पकाउँदा पनि उत्तम हुन्छ । रातो या वन तरुल भूमिगत तरुलमध्ये उत्तम सब्जी मानिन्छ । इस्कुसको गानो र सेलरीको गानो पनि विभिन्न परिकार बनाएर खाँदा राम्रो स्वादिष्ट हुन्छ । भूमिगत सब्जीको सुप, सलाद र मिठाइ पनि बनाएर खान सकिन्छ ।

भूमिगत तरकारीहरू सबैमा स्टार्च हुन्छ । यसको मतलब तिनीहरू कार्बोहाइड्रेटमा धनी छन्, जुन हाम्रो शरीरले ऊर्जाको लागि प्रयोग गर्न ग्लुकोज अनि एक प्रकारको चिनीमा परिणत हुन्छ । हाम्रो शरीरलाई कार्बोहाइड्रेट पनि चाहिन्छ तर यदि हामीले आफ्नो शरीरलाई चाहिनेभन्दा बढी खायौं भने तिनीहरू बोसोको रूपमा भण्डार हुनेछन् । चामल वा पास्ता जस्ता अनाजहरू जस्तै तिनीहरूलाई सोच्दा हुन्छ । आफ्नो भाग आकार र नियन्त्रण हाम्रो मुट्ठीको आकारको रूपमा सेवन गर्नु उचित हुन्छ ।

जरा सब्जी वा अन्य कार्बोहाइड्रेटको ठूलो परिकार एकैपटक खाँदा हाम्रो रगतमा चिनीको मात्रा बढ्न सक्छ, मधुमेहको जोखिम बढाउन सक्छ । यदि तपाईंलाई पहिले नै मधुमेह छ भने चिनीको स्पाइकले यसलाई व्यवस्थापन गर्न गाह्रो बनाइदिन्छ । तसर्थ भूमिगत सब्जी अर्थात् कन्दमूल सेवन गर्दा मात्रा मिलाएर लिँदा राम्रो हुन्छ । स्वादिष्ट छ भनेर आवश्यकताभन्दा धेरै खाँदा पनि यसले असर गर्न सक्छ ।

मंसिर १८, २०८०

(श्रीकुमारको रुकुम डायरीबाट...) बिहान पौने ६ बजेको छ । पश्चिम रुकुमको आठबीसकोट जहाँ त्रिपालमुनि हजारौं बेघरबारहरू आगोले जिउ सेकाउँदै जाडो सामना गरेर उज्यालोको प्रतीक्षामा छन् । आगो तापेर बसेका महिलाहरू...

फागुन ७, २०८०

कम्यूनिस्टहरूको चौघेराभित्र बाल्यकाल बिताएको भएर होला, सानै उमेरदेखि मैले कांग्रेस कार्यकर्तालाई कांग्रेसी भनेको सुनेको थिएँ । अलि होच्याएर, अलि नमीठो गरेर यी कांग्रेसीहरू भनेर सम्बोधन गर्ने गरेको.... । उमे...

असार २५, २०७९

सातु नेपालीहरूको धेरै पुरानो र मौलिक परिकार हो । सातु बिहानको खाजा मानिने भए तापनि पछिल्लो समय यसलाई बिहान, दिउँसो, साँझ कुनै पनि समय खान थालिएको छ । कुनै समय सातु भनेर हेप्ने यो परिकार अति स्वास्थ्य...

मंसिर ८, २०८०

दुई वर्षअघि नेपाल पीएचडी एसोसिएसनको काठमाडौंमा भएको साधारणसभाले नयाँ कार्यसमिति बनायो । म कोषाध्यक्षमा निर्वाचित भएँ । मैले कार्यसमितिका साथीहरूको सामूहिक तस्वीरसहित ट्विटर र फेसबूकमा यो विषय पोस्ट गरें । त्...

असोज २०, २०८०

नेपाल सरकार वन तथा वातावरण मन्त्रालयले यही असोज १५ गते संरक्षित क्षेत्रमा पूर्वाधार निर्माणसम्बन्धी कार्यविधि, २०८० को मस्यौदा सरोकारवालाको राय-सुझाव संकलनका लागि सार्वनजिक गरेको छ । सो मस्यौदा कार्यविधिमा सरोका...

साउन ३, २०८१

इप्क्षिता दाहाल त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको डोमेस्टिक टर्मिनलमा पाइला टेक्दा मेरो मन ढुकढुक भयो । एकै समयमा ममा मिश्रित भावना पैदा भयो– अलि नर्भस र उत्साहित । अघि बढ्दै जाँदा मेरो चिन्ता ...

मानसिक अशान्तिका कारण र असर

मानसिक अशान्तिका कारण र असर

कात्तिक २४, २०८१

मानसिक अशान्ति निकै दर्दनाक अशान्तिमा पर्छ, जुन परस्त्री, परपुरुष, परद्रव्य, परप्राण र परवृत्तिसँग सम्बन्धित रहेको हुन्छ । यसको अर्थ अन्य कारणले मानसिक अशान्ति हुन्न भन्ने होइन तर, त्यो क्षणिक हुन्छ । केही समय रहन्छ । व...

जलवायु परिवर्तनप्रति सचेत छठ पर्वको वैज्ञानिक र पर्यावरणीय महत्व

जलवायु परिवर्तनप्रति सचेत छठ पर्वको वैज्ञानिक र पर्यावरणीय महत्व

कात्तिक २१, २०८१

 धर्मेन्द्र झा  ‘नहाए–खाए’ सँगै यस वर्षको महापर्व छठ मङ्गलबार सुरु भइसकेको छ । बुधबार साँझ खरनासँगै परिवारकी मुख्य महिला र अन्य श्रद्धालुले व्रतसँगै पूजा गर्ने प्र...

'इतिहासका पाना पल्टाउन ढिला नगरौं, नत्र अरू कसैले हामीलाई नै पल्टाउने छ'

'इतिहासका पाना पल्टाउन ढिला नगरौं, नत्र अरू कसैले हामीलाई नै पल्टाउने छ'

कात्तिक २०, २०८१

३०३६ सालको जनमत संग्रह घोषणाको तिथिसम्म नेपाली राजनीतिमा दुई धुरी मात्र थिए, निर्दलीय पञ्चायत र कांग्रेस । अरू दलहरू सैद्धान्तिक रूपमा मात्र उपस्थित थिए, शक्तिको रूपमा होइन । विस्तारै उनीहरू फैलँदै थिए । तत्काल...

x