पशुपतिनाथको गर्भ गृहमा राखिएको जलहरीको तौल नापजाँच गर्दा समेत केही प्रश्न उठिरहेका छन् । पशुपतिनाथको जलहरी ‘पित्तल’को रहेको र तौलमा गडबडी छ भनी प्रश्न उब्जेपछि सदन नै अवरुद्ध बनेको थियो । 

नेकपा (एमाले)का अध्यक्ष केपी शर्मा ओली नेतृत्वको सरकारको निर्णयानुसार राखिएको जलहरी प्रकरणमा स्वाभाविक रूपले उनीमाथि प्रश्न तेर्सियो । प्रमुख प्रतिपक्षी नेकपा (एमाले)प्रति सत्ता पक्षको निरन्तर घेराबन्दीबीच पछिल्लो प्रकरणले एक खालको भ्रम अन्त्य गरेको छ ।

तौल, गुणस्तरका सबै वैज्ञानिक विधि, सरोकारवालाका संस्थागत प्रतिनिधि र सुरक्षा निकायको रोहबरमा तौल नापजाँच गर्दा समेत त्यसलाई फितलो बनाउने गरी बहस गरिनु पूर्वाग्रही मनोगत आक्रोश मात्रै सावित भएको छ । डिजिटल युगले फड्को मार्दासमेत जलहरीकै बहसले केही दिन सदन अवरुद्ध गरी समाजलाई दिग्भ्रमित पार्ने बहस जबर्जस्त प्रवेश गराइयो । जलहरीलाई सदनमै पित्तल भन्ने र तौल कम छ भन्नेहरू पनि अब भने जवाफदेही हुने कि नहुने अर्को कोणबाट बहस गर्न जरुरी छ ।

जुन ढंगले १० किलो सुन ओलीले नै ‘भ्रष्टाचार’ गरे भन्ने भाष्य निर्माण गरियो, त्यसको जवाफ पनि वर्तमान सत्तापक्षले दिनैपर्छ । त्यसको जवाफ दिइएन भने कसैप्रति बदला लिन आरोप लगाइदिए पुग्ने नजिर स्थापित हुन्छ ।

प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’को भारत भ्रमणका क्रममा महाकालेश्वर मन्दिरमा पूजाआजा, स्वदेश फर्किएपछि पशुपतिनाथको दर्शन, खप्तड दर्शनसँगै माओवादी केन्द्रकै सांसदले पशुपति जलहरीको गुणस्तर र तौलमाथि प्रश्न गर्नु संयोग मात्रै मान्न सकिन्न ।

हिन्दू धर्मप्रति प्रधानमन्त्री प्रचण्डको तीव्र चाहना र आफू कट्टर हिन्दूवादी देखिन अरूलाई दोषारोपण गर्ने ‘धार्मिक राजनीति’ले कसैलाई फाइदा गर्दैन । धेरैले के बिर्सेका छैनन् भने गणतन्त्र नेपालको पहिलो प्रधानमन्त्रीत्वकालमा नै हो पशुपतिका मूल भट्ट माओवादीबाट कुटिएका । त्यही ‘पापमोचन’ वा क्षमाका लागि प्रचण्डले जलहरी प्रकरण अघि सारेको हुन सक्छन् ।

यही प्रकरणको अर्को पाटो, अनुत्पादक क्षेत्रमा जलहरी किन राखियो त्यसको जवाफ ओलीले दिनुपर्छ । पशुपतिनाथको उत्पत्ति हुँदा के सुनको जलहरी अनिवार्य थियो ? यी तथ्यहरू खोज्न नितान्त जरुरी छ । हिन्दूहरूको आस्थाको केन्द्र, राष्ट्रको पहिचान पशुपतिनाथ भन्नेमा कसैको फरक मत नहोला । तर, पशुपतिनाथमा सुनको जलहरी लगाउने कामको औचित्य भने पुष्टि हुन सकेको छैन ।

यस्तो अनुत्पादक क्षेत्रमा यतिका किलो सुनको जलहरी किन लगाइयो ? ज्योतिर्लिंग संरक्षणका लागि सुनबाहेक अन्य धातु थिएनन् ? केपी ओली सरकारले जुन निर्णय गर्‍यो यसमा बहस हुनु जरुरी छ । 

धार्मिक आस्थाबारेको बहस र जिकिर एउटा पक्ष होला, तर जनताप्रति उत्तरदायी र जनमतले लोकप्रिय पार्टी एमालेले यसबारे छर्लंग पार्नुपर्छ । भलै जलहरी नापतौलको प्रारम्भिक जानकारीअनुसार एमाले अध्यक्ष ओली पास मात्रै होइन ‘डिस्टिङ्सन’ ल्याउन सफल भएका छन् । 

सत्ता पक्षका सांसदहरूले जुन ढंगले प्रश्न उठाए त्यसको उत्तर यति भए पुग्छ । तर, जुन ढंगले आरोप लगाएर अविश्वासको खाडल सिर्जना गरियो, उनीहरूले पनि क्षमा माग्नु पर्छ ।

लाखौं भक्तजन पशुपति जान्छन् । भक्तजनहरूले गच्छेअनुसार भेटी–दान चढाउँछन्, त्यसको कहिल्यै लेखाजोखा हुँदैन । 

पशुपति क्षेत्र विकास कोषअन्तर्गत रहेका भौतिक संरचना कौडीको भाउमा भाडामा लगाइएका छन् । पशुपतिनाथ मन्दिरको भेटी¬–दान, भौतिक संरचनाका भाडालगायतको आम्दानी पारदर्शी गरी त्यही आयस्रोतबाट जलहरी बनाइएको भए यति विघ्न विरोध हुने थिएन ।

पशुपतिनाथको सम्पत्ति, आयस्रोत, भेटी–दानलाई कसरी पारदर्शी बनाउने भन्नेबारे अधिकारसम्पन्न संसदीय वा स्वायत्त समिति बनाउन जरुरी छ । 

‘पशुपतिनाथले रक्षा गरुन् !’

पशुपतिनाथबारे चर्चा गरिरहँदा ऐतिहासिक कालखण्डलाई हेर्न जरुरी छ । ऐतिहासिक तथ्यले एघारौं शताब्दीअघि ब्राह्मणहरू नेपालको भूभागमा थिएनन् भन्ने देखाउँछ । बाल्मिकी रामायणलाई भानुभक्त आचार्यले नेपालीमा उल्था गरे । त्यसलाई मोतीराम भट्टले व्यापक बनाए । त्यसअघि हिन्दू धर्मका अन्य किताबहरू नेपालीमा उपलब्ध थिएनन् । स्वस्थानी, महाभारत, गीता, रामायण धेरैपछि नेपालमा भित्रिएका हुन् ।

यद्यपि पशुपतिनाथको सत्यताबारे धेरै अवधारणाहरू रहेकाले महत्त्व हुनु स्वाभाविक हो । हिमवत्खण्डः नेपालमहात्म्य प्रकरण, अध्याय–७५ ज्योतिर्लिंगको आविर्भावमा वर्णन गर्दै भनिएको छ– 

‘कामधेनुले भनिन्– यो शिवलिंगको टुप्पो कसै गरे पनि फेला पर्दैन । यसको फेद तथा टुप्पो थाहा पाउन कोही पनि समर्थ छैन । आद्य ईश्वर र देवताका नायकको अनादि लि‌ंगलाई कसैले पनि जान्न सकेको छैन । म पनि यसलाई जान्न सक्दिनँ । सूक्ष्म लिंगमाथि सधैं दूध पगारेर चढाउँछु । यो ठूलो ज्योतिर्लिंगलाई दूधले भिजाउँदैन । यसमा फूलहरू छन्, फूलमाथि मैले सधैं दूध खन्याएको छु । त्यो दूध कहाँ जान्छ मलाई थाहा छैन । लिंगको टुप्पोभन्दा तल करोडौं आश्चर्यजनक पाशुपत अस्त्रहरू छन् । करोडौंको सङ्ख्यामा तिनीहरू घुमिरहेका छन् । त्यहाँ जान को सक्छ ? । हे ब्रह्मा ! एउटा कुनै धूलो मात्र त्यहाँ पुग्यो भने त्यस अस्त्रले त्यसलाई हजारौं टुक्रा गरेर छियाछिया पार्छ । ती अस्त्रले टुक्रिएको त्यो धूलो आकाशमा उडेर बिलाउँछ भने त्यहाँ जान को सक्छ ? हे ब्रह्मान् ! यी बाह्रमासे जपा र केतकी नाम गरेका फूलहरूले रुद्रका सबै प्रिय वृत्तान्त जान्न सक्छन् ।।१८–२५।।’

नरहरिनाथले ‘इतिहास प्रकाशमा सन्धिपत्रसंग्रह’मा मेचीदेखि महाकालीसम्मका ऐतिहासिक स्थलहरूका अभिलेख दृश्य प्रतीकहरूमा ‘काष्ठमण्डप देवग्राम पशुपतिनाथ आर्यघाटमा ३ हजार वर्ष जति प्राचीन किरातकालिक विरुपाक्ष’को तस्वीर भनेर तस्वीर राखेका छन् । यी अनेकन तथ्यहरू हेर्दा पनि पशुपतिनाथमा सुनको जलहरीको आवश्यकता किन पर्‍यो भन्ने अनुत्तरित प्रश्नको जवाफ दिनुपर्छ ।

पशुपतिनाथको समाजशास्त्रीय अध्ययनमा डोरबहादुर विष्टले भाग्यवाद र विकासमा भनेका छन्,

‘दक्षिण भारतका शंकराचार्यबाट ईशाको पहिलो सहस्राब्दीमा भएको नेपाल भ्रमण बौद्ध धर्म र यसका लागि विध्वंशकारू साबित भयो । यसबाट पहिलेदेखि चल्दै आएको शिवपूजन परम्परामा पनि व्यवधान उत्पन्न भयो । शिवलाई पशुपतिनाथका रूपमा पुज्ने चलन नितान्त मौलिक नेपाली परम्परा थियो । शिव यस्ता स्थानीय देवता थिए जो धामी झाँक्रीका आङमा उत्रेर बोल्दथे अनि उनीहरूको सपनामा प्रकट हुन्थे । उनलाई यहाँका मानिसहरू लिंगको स्वरूपमा पनि पूजा गर्दथे । तर लिच्छविकालको अन्त्यतिर शंकराचार्य नेपाली राजा शिवदेवलाई मनाएर काठमाडौंको पशुपतिनाथ मन्दिरमा पूजा गर्ने आधिकारसम्पन्न पुजारीका रूपमा ब्राम्हाणहरूलाई नियुक्त गर्न सफल भए । यसपछि नेपालका सबै प्रमुख मन्दिरहरूमा ब्राह्मण पुरोहित राख्ने प्रचलन शुरू भयो जसले गर्दा उनीहरूको धार्मिक र राजनीतिक हैसियत उच्च हुन गयो र यसका साथै दानस्वरूप जमिन दिइने हुनाले उनीहरू आर्थिक रूपमा आत्मनिर्भर हुन पुगे ।’

पशुपतिनाथको व्यवहार साँच्चै भन्ने हो भने विभेदकारी छ । जसको पहुँच छ, जो धनाढ्य (कालोधनवाला किन नहोस्) छ, उसका लागि छुट्टै पूजापाठ हुन्छ । जो निमुखा छ, जोसँग पैसा छैन, उसले एउटा चन्दनको टीका लगाउन समेत पाउँदैन । दलितमाथिको धार्मिक व्यवहार झन् विवेदकारी छ । हिजो राजा–महाराजा र शासकहरूका लागि मात्रै पशुपति पवित्रस्थलका रूपमा स्थापित थियो । राजा जनताका थिए, तर आशीर्वादका रूपमा सधैं ‘पशुपतिनाथले हामी सबैको रक्षा गरुन्’ भन्ने मान्यता स्थापित गरियो । त्यसले के पुष्टि गर्छ भने पशुपतिनाथलाई सयौं किलो सुनको जलहरी लगाइदिएर अनि हजारौं लिटर दूधले नुहाइदिएर पवित्र हुने होइन, शासक र पुजारीहरूको मन सफा भए स्वतः सबैको कल्याण हुन्छ ।