मंसिर ३० गते दाङको तुलसीपुरमा टिप्परले मोटरसाइकललाई ठक्कर दिँदा प्यूठानका दुई युवाको मृत्यु भयो । मृत्यु हुनेमा झिमरुकका १७ वर्षीय विशाल जिसी र नौबहिनीका १८ वर्षका सागर केसी (मामाभाञ्जा) थिए ।

त्यसपछि पुस ६ गते पाल्पाको रिब्दीकोटमा लोडसहितको टिप्पर तीव्र गतिमा हुइँकिएर पल्टिँदा ३० वर्षका विष्णु ढकालको ज्यान गयो । मंसिर १८ मा पाल्पाकै रैनादेवी छहरा र निस्दीमा टिप्परको ठक्करबाट रिब्दीकोटका २४ वर्षीय शीरबहादुर पालुङ्गे र पूर्वखोला गाउँपालिकाकी १९ वर्षीया दिलमाया आलेको मृत्यु भएकोे जिल्ला प्रहरी कार्यालय पाल्पाका प्रहरी नायब उपरीक्षक (डीएसपी) सुगन्ध श्रेष्ठ बताउँछन् ।

नेपाल प्रहरी राजमार्ग सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यवस्थापन कार्यालय लुम्बिनीका अनुसार पछिल्लो तीन वर्षमा लुम्बिनीमा भएका ४ हजार १४३ दुर्घटनामध्ये १६५ वटा टिप्पर दुर्घटना भएका छन्, जसमा ४५ जनाको मृत्यु भएको छ भने ५५ जना गम्भीर घाइते बनेका छन् । टिप्परका कारण ज्यान गुमाउनेमा मोटरसाइकल र स्कुटर चालक तथा पैदलयात्रु छन्, जसमध्ये अधिकांश युवा परेका छन् । नेपाल प्रहरी राजमार्ग सुरक्षा तथा ट्राफिक व्यवस्थापन कार्यालय लुम्बिनी प्रदेश कार्यालय बुटवलका प्रहरी उपरीक्षक (एसपी) कृष्ण प्रसाईंले चालकको चरम लापरबाही र तीव्र गतिका कारण टिप्पर दुर्घटना नरोकिएको बताउँछन् ।

‘संख्यात्मक हिसाबले अहिले धेरै त मोटरसाइकल दुर्घटना भएको देखिन्छ,’ एसपी प्रसाईंले लोकान्तरसँग भने, ‘तर, टिप्पर दुर्घटना भयो भने मृत्यु नभएको घटना नै छैन । ओभर स्पीड, योङ चालक, वातवरणीय अवस्था र यान्त्रिक संरचनाको कारण टिप्पर दुर्घटना भइरहेका छन् । हामीले टिप्परलाई ‘टाइम कार्ड’ पनि लागू गरेका छौं । गत वर्षभन्दा ९०० गुणा ‘अवारनेस’ बढाएका छौं, तर दुर्घटनामा कमी आउँदैन ।’

लुम्बिनीमा प्रतिघण्टा टिप्पर ९० देखि १०० को गतिमा दौडिएका हुन्छन् ।

प्रसाईं थप्छन्, ‘ट्राफिकमा जनशक्ति अभाव छ । उपकरणको उस्तै समस्या छ । १२ जिल्ला रहेको लुम्बिनीमा सवारीको गति मापन गर्ने उपकरण (राडर गन) जम्मा २ वटा मात्र छ । दुर्घटना प्रहरीले मात्र काम गरेर नियन्त्रण हुँदैन, चालक स्वयं कन्सर्न हुनुपर्छ ।’

पछिल्ला वर्षमा सडक र सवारी दुवै बढेका छन् । ‘हेभी भेइकल’ मा पर्ने टिप्परजस्ता ठूला सवारीको हकमा अन्य मुलुकमा गति निर्धारण गरिएको हुन्छ । तर, नेपालमा टाइम कार्ड लागू गरिए पनि कार्यान्वन हुँदैन । टिप्पर मात्रै नभई, खाली सडक देखेको खण्डमा सबै ‘भेइकल’ इन्जिनको क्षमताले भ्याएसम्म कुदाउने गरेको देखिन्छ । ट्राफिक प्रहरीका प्रहरी नायव उपरीक्षक (डीएसपी) शोभा पाण्डेले पनि समग्र दुर्घटनाको प्रमुख कारण तीव्र गति नै भएको बताइन् । ‘अनुभव नभएका चालक र मर्मतसम्भार नगरिएका टिप्परका कारण दुर्घटना भइरहेको देखिन्छ,’ डीएसपी पाण्डेले भनिन् । 

हेभी टिप्पर भए पनि शक्तिशाली हाइड्रोलिक इन्जिन, तुरून्तै गति लिनसक्ने क्षमता आदिका कारण टिप्पर चलाउनमा युवाहरूको आकर्षण छ । ६० प्रतिशत टिप्पर चालक २० देखि ४० वर्ष उमेर समूहका रहेको प्रहरीको तथ्यांकमा देखिन्छ । 

ठूला दुर्घटना हुँदा सामाजिक सञ्जाल र न्यूनीकरणका उपायबाट विभिन्न क्षेत्र ताते पनि विस्तारै सेलाउँदै जाँदा दुर्घटना सेलाउन सकेको छैन । दुर्घटना कहाँ, कसरी, कति बेला र कसको हुन्छ भन्ने कुनै अनुमान गर्न नसकिने भए पनि ट्राफिक नियमको पालना गरे धेरै दुर्घटना कम गर्न सकिन्छ । 

नेपाल प्रहरीको तथ्यांकअनुसार लुम्बिनी प्रदेशमा हरेक दिन दुर्घटनामा सरदर २ जनाको मृत्यु भइरहेको छ । विभिन्न अध्ययनका अनुसार नेपालका रोडमा टिप्पर दुर्घटनाको महत्त्वपूर्ण कारण गाडीमा हुने यान्त्रिक खराबी पनि पर्छ । गाडीको बनावट ठीक नहुँदा पनि दुर्घटना हुने गरेका छन् । 

टिप्पर सडकबाट माथिसम्म ४ फिट अग्लो हुन्छ, जसले गर्दा दुर्घटना हुँदा मोटरसाइकल टिप्पर भित्र छिर्ने गरेको पाइन्छ । यात्रुबहाक बस, ट्रक, जीप, कार र भ्यानको उचाइ कम हुन्छ । अर्को सवारी वा मानिसलाई ठक्कर दिँदा बाहिरै फालिदिन्छन् ।

टिप्परको उचाई धेरै भएकै कारण बाइक, स्कूटर र मान्छे भित्रै छिर्ने गर्छन् । त्यसैले नेपालमा गुडिरहेका टिप्परलाई राजमार्गमा गुड्न अयोग्य मानिएको छ । टिप्परले दुर्घटना बढाएपछि रातिमा मात्र गुड्न दिने बहस भए पनि अधिकांश स्थानमा त्यसको कार्यान्वयन हुन सकेको छैन । लुम्बिनीमा झण्डै २ हजार ४०० टिप्पर प्रयोगमा छन् । चलेका टिप्परमध्ये ९० प्रतिशतले विशेषगरी सिमेन्ट उद्योगका लागि खानीबाट चुनढुंगा बोक्ने गर्छन् ।

‘अफरोड चल्ने हुँदा टिप्परमा शतप्रतिशत फलामको स्टक्चर हुन्छ,’ टिप्पर व्यवसायी विष्णु पाण्डेयले लोकान्तरसँग भने, ‘हेभी लोडसहित तीव्र गतिमा चल्दा टिप्पर दुर्घटना भएका देखिन्छ । सचेत गराउँदा गराउँदै लामो ‘डिस्टेन्स’, अप्ठ्यारो बाटो, ‘रङ साइड’बाट ओभरटेक जस्ता कारणले दुर्घटना भएका छन् ।’

टिप्परबाट हुने दुर्घटना न्यूनीकरणका लागि ट्राफिकले विभिन्न प्रयास गरिरहेको छ । कहिले रातिमात्र गुड्न दिने त कहिले टाइमकार्ड लागू गर्ने विषय उठान भए पनि प्रभावकारी कार्यान्वयन भने हुन सकेको छैन ।

दुर्घटना कम गर्न ट्राफिक प्रहरीले बजार क्षेत्रमा प्रतिघण्टा २० किलोमिटर गति हुनुपर्ने बताउँदै आए पनि फराकिलो बाटो देख्नेबित्तिकै चाकलले टिप्पर हुइँक्याउँछन् । टिप्परले ओभरलोड बोकेर हिँडदा सडकहरू पनि बिग्रिएका छन् । सडक दुर्घटना न्यूनीकरणमा ठूलो धनराशी खर्च गरे पनि त्यसले परिणाम दिन नसकेको पश्चिम नेपाल बस व्यवसायी प्रालिका अध्यक्ष दधिराम खरेलको बुझाइ छ ।