कवि भूपी शेरचनले ‘मेरो चोक’ शीर्षकमा एउटा कविता लेखेका थिए । मलाई अहिलेसम्मको सबैभन्दा मन परेको, मन छोएको कविता नै यही हो । यो कविताको एक हरफमा बडो दिलचस्पी जगाउने भाव छ जसले मनको गंगा तारेर कता कता पुर्‍याउँछ । भूपीले कवितामा ‘साँघुरो गल्लीमा मेरो चोक छ’ भनेका छन् । मलाई यस्तो लाग्छ, त्यो चोक भनेको ताहाचलस्थित वैदेशिक रोजगार विभागको कार्यालय हो ।

रातभरि उपियाँले टोक्छ,
दिनभरि रुपियाँले टोक्छ ।

कविताको यो भावसँग नेपाली युवाको एकमुठी प्राण र सजीव सपनाहरूको मिठास छ । भनिन्छ, सपना त्यो हो जो निदाएको बेला हैन, ब्युँझेको समयमा देखिन्छ ।

यस्तै ब्युँझिएका हजार सपनाहरूको माया लागेर त होला हजारौंको लामो लाइन यो पुसमाघको मुटु काँप्ने जाडोमा खडा हुन्छन् श्रम स्वीकृतिका निवेदनहरू बोकेर । जब रातभरि उपियाँले टोक्छ, दिनभरि रुपियाँले टोक्छ, हाम्रा युवा के के गर्नसम्म बाध्य हुँदैनन् ? मुरलीको धुनमा व्यस्त शासकहरूलाई के थाहा ?

यही ताहाचलको साँघुरो गल्लीमा एउटा चोक छ । यो चोक युवाको रगत पसिना बेच्नका लागि आतुर भएर बसेको हुन्छ हरेक बिहान । श्रम विभागका कर्मचारीहरूको एक सहीछापको लागि घण्टौंसम्म लाइनमा खडा हुनुपर्छ देशको काँध भनिएका लक्का जवानहरू । मानौं कि ताहाचाल चोकमा सबथोक छ । त्यहाँ असङ्ख्य रोग छन् । अनि केवल हर्ष छैन, त्यसमाथि रोक छ । मानिसले एक अर्कालाई धिक्कार्दै एकसाथ पुर्पुरो ठोक्छन् त्यही साँघुरो ताहाचलको गल्लीहरूमा ।

यिनै नरमाइला गल्लीहरूको क्यानभासमा भासिएको छ, नेपाल सरकार नामक एउटा कर्पोरेट हाउस । यो कर्पोरेट हाउसले घोषणा गर्न बाँकी त के नै छ र ? अब चन्द्रमामा पानीजहाज चलाउने घोषणा गर्न मात्र बाँकी छ । कुन समयमा के चीज घोषणा गर्ने भन्ने कुरा यिनीहरूलाई सिकाउनुपर्दैन । आजभोलि घोषणा अलिक कम हुँदै गएका छन् किनभने चुनावको मिति अलिक वर्षका निम्ति धकेलिएको छ । 

यस्तै घोषणाहरूको राज्यमा ३ पुस २०७३ मै अनलाइनबाट श्रम स्वीकृति लिन सकिने घोषणा भएको थियो । केही दिनअगाडि फेरि पनि टोकन सिस्टमको घोषणा भयो । तर ताहाचाल चोकमा गएर हेर्नुहोस् हाम्रा युवाहरूको पीडा र महसूस गर्नुहोस् न तिनको मुहारको आक्रोश । सजाय दिएको जस्तो गरेर घण्टौंसम्म लाइनमा खडा गरिएका तिनका पैतालाको दुखाइ महसूस गर्नुहोस् । के सोच्छन् होला तिनले आफ्नै देशका बारेमा । कुन मनोदशा बोकेर ती जहाजको सिटमा बस्छन् होला ।

हिमालको पानी बेच्छौं भन्छन् शासकहरू तर श्रम विभागको गेटबाटै बेच्न शुरू गरिन्छ हाम्रा नौजवानको आँसु । कति खानुपर्छ तिमीहरूलाई घूस ? सयौं वर्षदेखि यो देशको सपनालाई चिहान त बनाएकै छौ । सयौं वर्षदेखि यस देशको पौरखी हातहरूलाई चिहानघाटमा भेटिने हड्डीको टुक्रा जस्तो बनाएकै त छौ । देशमा रोजगार दिन सकेनौ, युवाको भरोसा बन्न सकेनौ । बरू उल्टै कर्णधारहरूको मलामी बन्यौ । अरे यार, कम्तीमा श्रम स्वीकृति त सहज तरिकाले देऊ ।

ती भेडाबाख्रा हैनन् जसले श्रम स्वीकृतिको भिख मागिरहेका छन् । ती साउदी कतार बनाउने युवाका जोश हुन्, रगत पसिना हुन् । रुखको छेल पारेर टुँडिखेलमा मुत्नेहरूलाई के थाहा स्मार्ट सिटी भनेको के हो ? कार्यालयको भित्तामा पानपरागको र्‍याल थुक्नेहरूलाई के थाहा विकास भनेको कुन चराको नाम हो । हो, ती युवा भेडाबाख्रा हैनन्, ती त खाडीलाई हराभरा बनाइदिने सुन्दर हत्केलाहरू हुन् ।

हावा र हचुवाको भरमा काम गर्ने यस सरकारका मन्त्री कहिलेकाहीँ छड्के जाँचमा हिँडेर सस्तो चर्चा कमाउन खोज्छन् । शरम करो, ये कौन सा बडा काम करलिया आपने, भैयाजी ? गएर हेर, ताहाचलस्थित श्रम कार्यालयमा लाइन लागेका युवाको भीड । श्रमजीवीहरूको सम्मान कहाँ छ ? भेडाबाख्रालाई भन्दा तल्लो स्तरको व्यवहार गरेर युवालाई श्रम स्वीकृतिको कागज बुझाउनकै लागि घनघोर रातको २ बजेदेखि लाइन बस्नुपर्ने बाध्यता किन ? 

युवाहरूले विदेश पुगेपछि दुःखकष्ट त पाउँछन् नै । तर स्वदेशबाटै शुरू गरिन्छ तिनलाई सजाय दिन । श्रमजीवीहरूको अपमान भइरहेको छ । यो जाडोको याममा यसरी घण्टौं लाइन बस्दा उनीहरूलाई निमोनिया हुन सक्छ । दम, खोकी जस्ता समस्याले सताउन सक्छ । यस्ता कुरा लेख्दा कतिपयलाई मजाक लाग्न सक्छ । के त्यो सजाय, त्यो कष्ट अमानवीय हैन ? कुन युगमा बाँचिरहेका छौं हामी ? उनीहरूलाई एक कप तातो चिया उपहार दिँदा यो सरकार ढल्छ ?

हो, अनलाइन सिस्टम वा टोकन सिस्टम प्रभावकारी हुन सक्लान् । तर आजको मितिसम्म यो लागू हुन सकेको छैन किनभने बिचौलिया र माफियाहरू सरकारभन्दा बलिया छन् । यति बलिया छन् कि यिनीहरू मन्त्रीको क्वार्टरमै पुगेर बातचित गर्न सक्छन् । फलना युनियनको मान्छे, फलना पातकी संगठनको नेता, चुनावमा फलना जगामा झोला बोकेर भोकै हिँडेको पातकी यी सबैले मन्त्रीको मन जितेका छन् त देश कसरी उँभो लाग्छ ?

हामीहरू दैनिक हजारौं युवालाई खाडीतिर धपाइरहेका छौं । गाँउघर सुनसान छ । चरम अस्थिरताका कारण देशमा बस्ने वातावरण छैन । देश धराशायी बन्दै गइरहेको छ । तर खै कति हजार पर्यटक आएकोमा मन्त्रीले केक काटेर आफैं खान्छन् । हाँसो लाग्छ । मरुभूमि हेर्न करोडौं पर्यटक पुग्छन् । यहाँ सगरमाथा छ तर हजार पर्यटकको गणना गर्छन् । रेमिट्यान्सका कारण देश चलेको कुरा अर्थविद्हरू बताउँछन् तर श्रम स्वीकृति लिन जाने युवाले चरम पीडा पाइरहेको चाल पाउँदैनन् । 

श्रम विभागमा धेरै लामो हुन्छ लाइन । भूलवश लाइन बिग्रिएमा प्रहरीहरूले लट्ठी चलाउँछन् । त्यो पनि एकदमै घटिया तरिकाले युवाहरूको टाउको टाउकोमा लट्ठी नचाउँछन् । ए, यता लाइन लाग्, उता लाइन लाग्, आँखा देख्दैनस् ? पढेलेखेको छैन ? यस्ता प्रश्नहरू गरेर लट्ठीले लुगामा घोच्छन् । कर्मचारीहरूको पनि व्यवहार निकै अमानवीय देखिन्छ । यी को हुन् र ? सस्ता कामदार न हुन् भन्ने मानसिकता देखिन्छ । हुने काम पनि नहुने बनाइदिन्छन् जब तिनले चियाखर्चको नाममा घूस घिच्न पाउँदैनन् ।  

मंसिर १२ गते पोखराकी ३० वर्षीया पार्वती गुरुङ श्रम स्वीकृति लिन ताहाचाल पुगेकी थिइन् श्रम विभागको गेटमा । तर उनको काम नभएको तीन दिन भइसकेको थियो । उनी तनावग्रस्त र विचलित अवस्थामा देखिन्थिन् । उनको हातमा एकथान पासपोर्ट र आवश्यक सबै कागजपत्रहरू भएपनि शाखा अधिकृत छत्र शाहको उर्दी थियो, ‘तपाईंको काम हुन्न, गर्न मिल्दैन । गर्नेभए विभाग जानुस् ।’ तिनको रुखो आदेशमा भाँचिएको थियो पार्वतीको कोमल मन ।

यो विभाग भनेको के हो ? कहाँ हो ? कस्तो हुन्छ ? पार्वतीलाई थाहा थिएन । घरबाट आउँदा ल्याएको खर्च समेत सकिएको थियो । ट्याक्सीमा ओहोरदोहर गर्दा मात्रै उनको आधी रकम खर्च सकियो । सार्वजनिक बसमा यात्रा गर्दा एक दिनको काम दुई दिन लाग्ने । उनी बेखर्ची बन्दै थिइन् तर श्रम स्वीकृति पाउन सकिनन् । उनी बिहान ३ बजेदेखि लाइन लागेर करीब ११ बजे कर्मचारीको अगाडि थकित मुहार लिएर पुगेकी थिइन् । तर उनको काम बन्न सकेन ।

अर्का थिए, धनगढीका श्याम ओली । उनको त्यही दिन बेलुकी ६ बजेको उडान थियो कतारका लागि । भिसा, टिकट सबै तयार नै थियो । उनी बिदामा आएका थिए । श्रम स्वीकृतिका लागि उनले दुई दिनदेखि अनवरत प्रयास गरिरहेका थिए तर कर्मचारीहरूको आलटालका कारण श्रम स्वीकृति पाउन सकिरहेका थिएनन् । अन्ततः ४ बज्यो, भोकाएका कर्मचारीहरू घर जान हतार गर्न थाले । बिचरा श्याम ओलीको जहाज छुट्यो । त्यस दिन श्रम स्वीकृति नमिलेकै कारण उनको ४० हजार रुपैयाँ चुना लाग्यो । 

श्रम स्वीकृतिमा यस्तै लापरवाही गर्दा वा सिस्टममा काम नहुँदा हजारौं युवा मारमा परेका छन् । कहिलेकाहीँ ती आक्रोशित पनि हुन्छन् । तर आक्रोशित भएर के गर्ने भन्या ? श्रम विभागको गेटमा तैनाथ छन् दर्जनांै प्रहरीहरू । झगडाको स्थिति बन्न लाग्यो भने उनीहरू लट्ठीले खेद्न थाल्छन् । सेवाग्राहीहरूको भागाभाग हुन्छ । यो यस्तो देश हो जहाँ सेवाग्राहीहरूको भागाभाग हुन्छ । भागभाग पनि यस्तो हुन्छ कि नेसनल ज्योग्राफी च्यानलमा बाघले हरिण लखेटे जस्तो ।

सेवाग्राहीको भागाभाग हुनुमा, उनीहरूको काम सहज रूपमा नहुनुमा, कर्मचारीहरूले मन लगाएर काम नगरिदिनुमा केही कारणहरू छन् किनभने ताहाचल चोकमा बिचौलियाहरूको चहलपहल उदेकलाग्दो छ । ती बिचौलियाहरूको मुहार हेर्दा यस्तो लाग्छ कि यो देशको सिङ्गो शासनप्रणाली तिनले आफ्नो थोत्रे झोलामा बोकेर हिँडिरहेका छन् । फिल्मी गुण्डाको शैलीमा चुरोट पिउँछन् ती, जतिसुकै तातो चिया किन नहोस् बहुत छिटो पिउँछन् । 

सोल्टीमोड चोकमा कामदार युवाहरू पुग्नेबित्तिकै बिचौलियाहरू बडो हर्षित हुँदै प्रश्न गर्छन्, ‘श्रम गर्न आउनुभएको हो ? यो श्रम तपाईंले गर्न त गाह्रो हुन्छ । हामी गरिदिन्छौं । ८,९ हजारमा काम खतम । हजुर उभिन पनि परेन । टेन्सन नै खतम । बरू यसो काठमाडौं घुम्नुहोस् । जाने बेला भएको रहेछ । काम हामी गरिदिउँला । भित्र कुरा गर्नुपर्छ ।’ भित्र कससँग कुरा मिलाउनुपर्छ ? के काम बिग्रिएको छ र कुरा मिलाउने ? यी सबै विषय अमूर्त छन् । तर भित्र हुन्छन् जनताकै पसिनाबाट पालिएका कर्मचारीहरू । श्रमजीवीलाई नो एन्ट्री, बिचौलियालाई सम्मानका साथ एन्ट्री । 

एकबारको जुनीमा कतिपय बिचौलियाहरू बडो छाडा हुन्छन् । किधर किधर से आते हैं यै लोग और कहाँ कहाँ रहते हैं । बडो बाठा पनि हुन्छन् । तिनले दिदीबहिनीकै पनि हात नै च्याप्प समात्न आइपुग्छन् । कतिपयले झोला समातेर तान्छन् । मानौं कि यो श्रम विभाग हैन, रेड एरिया हो । तेस्रो लिंगीको शैलीमा मान्छेका हात समात्न आउँछन् ।

यी फिरन्ते बिचौलियाको कुरा छाडौं, सोल्टीमोडमा जीवन बीमा गर्नेदेखि श्रमको अन्लाइन फारम भर्ने पसलहरू छ्यापछ्याप्ती छन् । तिनले मनलाग्दी पैसा असुल्ने गर्छन् । बार्गेनिङ गर्‍यो भने प्रहरी बोलाउँछन् । यहाँभन्दा लामो त के लेखौं र हजुर, ब्लड प्रेसर हाइ छ ।