फोहोरबाट मोहर बनेका उदाहरणहरू प्रशस्तै सुन्न पाइन्छ । तर, विराटनगर महानगरपालिकालाई भने फोहोरको व्यवस्थापन निकै चुनौतीपूर्ण बनेको छ ।

प्रदेश १ को एक मात्रै महानगरपालिका विराटनगर फोहोरबाट मोहोर बनाउन चुकेको छ । 

महानगरले हालसम्म पनि ल्यान्डफिल्ड साइटको व्यवस्थापन गर्न नसक्दा फोहोर नदी किनारमा थुपारिँदै आएको छ । ल्यान्डफिल्ड साइट बनाउने बहानामा जग्गा खरिद गर्नेभन्दा अन्य काम महानगरले गर्न सकेको छैन ।

१२ वर्ष अगाडि बुढीगंगाको हात्तीमुडामा साढे २६ बिगाहा जमिन खरिद गरिएको थियो भने ६ महिनाअघि विराटनगर १६ मा १० बिगाहा जमिन खरिद गरेको विराटनगर महानगरपालिका वातावरण शाखाकी प्रमुख अनिता कोइरालाले बताइन् । 

फोहोर व्यवस्थापनको काम भने निजी क्षेत्रलाई दिइएको छ । तीन खण्डमा तीनवटा निजी कम्पनीलाई फोहोर संकलनको जिम्मा दिएको छ । उत्तरी क्षेत्रमा नेपाल फूलबारी वेस्ट थ्रीआर पोलुसन कन्ट्रोल नामक कम्पनीले काम गरिरहेको छ भने मध्य क्षेत्रमा स्वास्थ्य र शान्तिका लागि नेपाल नामक संस्थाले फोहोरमैला व्यवस्थापनको काम गरिरहेको छ । यस्तै दक्षिणी क्षेत्रमा आरएसडी सप्लायर्स सर्भिसेज नामक कम्पनीले काम गरिरहेको छ । 

निजी कम्पनीलाई महानगरपालिकाले रकम उपलब्ध गराउने गरेको छ । वातावरण शाखाकी प्रमुख कोइरालाका अनुसार उत्तरी क्षेत्रमा काम गर्ने फूलबारी वेस्टले मासिक ९० हजार, दक्षिणी  क्षेत्रमा काम गर्ने आरएसडी सप्लायर्सले मासिक ३ लाख महानगरपालिकाबाट बुझ्ने गरेका छन् । मध्य क्षेत्रमा काम गर्ने स्वास्थ्य र शान्तिका लागि नेपाल नामक संस्थाले मासिक १ रुपैयाँ बुझ्ने गरेको छ ।

सड्ने तथा नसड्ने फोहोर विराटनगर– ६ स्थित केसलिया खेलाको किनारमा डम्पिङ गर्ने गरिएको छ । अस्पतालमा मरेका बच्चा समेत त्यहीँ फाल्ने गरिएको छ । फोहोर मैला व्यवस्थापन ऐन २०६८ को परिच्छेद –३ मा ‘स्थानान्तरण केन्द्र तोक्दा जनस्वास्थ्य तथा वातावरणमा प्रतिकूल असर नपर्ने गरी तोक्नुपर्ने र यसरी तोकिएको स्थललाई दुर्गन्ध नआउने गरी आवश्यक व्यवस्था समेत गर्नु पर्नेछ,’ भनी उल्लेख गरिएको छ । 

यस्तै स्थानीय तहले आफ्नो क्षेत्रभित्र संकलन भएको फोहरमैलालाई व्यवस्थापन तथा स्थायी रूपमा विसर्जन गर्नका लागि वातावरणसम्बन्धी प्रचलित कानूनको अधीनमा रही फोहर मैला व्यवस्थापन स्थल (स्यानिटरी ल्यान्डफिल साइट) तोक्न सक्ने समेत उल्लेख गरिएको छ । तर महानगरले भने निजी क्षेत्रलाई जिम्मा दिएर खोलाको किनारमा फोहोर थुपारिरहेको छ ।

खोलाको किनारमा डम्पिङ साइट बनाउनु उचित नभएको वातावरण क्षेत्रका जानकार बताउँछन् । खोला किनारमा डम्पिङ साइट बनाउँदा यसको असर समुद्रसम्म नै पुग्ने डिग्री क्याम्पस विराटनगरका उपप्राध्यापक समेत रहेका वातावरण क्षेत्रका जानकार रामचन्द्र अधिकारीले बताए ।

महानगरपालिकाका नवनिर्वाचित मेयर नागेश कोइराला योजना नै बनाएर विराटनगरको फोहोरलाई व्यवस्थित गरिने बताउँछन् । कुहिने फोहोरलाई मल बनाएर बेच्ने र नकुहिने फोहोरलाई पनि पुनः प्रयोग गर्न सक्ने गरी बनाउने योजना महानगरको रहेको उनले बताए । ‘फोहोरलाई नै आम्दानीको स्रोत बनाउने लक्ष्य लिएको छु,’ उनले भने ‘त्यसका लागि अध्ययन समेत शुरू गरेको छु ।’ 

प्रदेश १ मा धनकुटा नगरपालिकाले भने फोहोरबाट आम्दानी गरिरहेको छ । नगरपालिकाले मानव शौचालय तथा घरबाट निस्कने र गल्ने फोहोरलाई कम्पोस्ट मलका लागि प्रयोग गर्दै आएको छ । कागज, काँच, प्लास्टिक र धातुजन्य फोहोर छुट्ट्याएर बिक्री गरिन्छ । २०७४ सालमा सफा शहरको पुरस्कार समेत धनकुटाले जितेको थियो ।