भारतले लामो समयदेखि प्याज निकासीमा प्रतिबन्ध लगाएको छ । तर, प्रतिबन्धबीच पनि संयुक्त अरब इमिरेट्स(यूएई)लगायत देशमा सरकारको अनुमतिमै प्याज निर्यात भइरहेको भारतीय सञ्चार माध्यमहरूले जनाएका छन् । विश्वभर प्याजको भाउ बढे पनि भारतबाट सस्तोमा निर्यात भइरहेकोले किसान र व्यापारी आक्रोशित भएका छन् ।

भारतीय कृषकले एक किलो प्याजको १२ देखि १५ रुपैयाँ तिर्ने गरेको तर, त्यही प्याज यूएईमा पुगेपछि प्रतिकिलो १२० रुपैयाँ हुने निर्यातकर्ता बताउँछन् । अब प्रश्न उठ्छ प्याज निकासीमा प्रतिबन्ध लगाएको सरकारले छनोट भएका देशलाई किन प्याज बेचिरहेको छ ? के भारत सरकारले अब कूटनीतिको लागि प्याज प्रयोग गरिरहेको छ ? मुलुकमा प्याजको अभाव भएपछि सरकारले डिसेम्बरमा प्याज निर्यातमा रोक लगाएको थियो ।

भारत सरकारले प्याज निकासीमा प्रतिबन्ध लगाएपछि किसानहरूले विरोध गर्दै आएका छन् । घोषणापछि महाराष्ट्रमा पनि किसानहरूले विरोध प्रदर्शन गरेका थिए । नासिकको लासलगाउँ, नन्दगाउँ, पिम्पलगाउँ र उमरानेमा यी विरोध प्रदर्शनहरू भएका थिए। यो क्षेत्र भारतमा प्याज उत्पादनको केन्द्र हो ।

प्याज राजनीतिक रूपमा संवेदनशील बाली हो । प्याजको मूल्य समय-समयमा चुनावी मुद्दासमेत बन्ने गरेको छ । चुनावमा प्याजको सबैभन्दा प्रत्यक्ष प्रभाव सायद सन् १९९८ मा देखिएको थियो । त्यो वर्ष दिल्ली विधानसभा चुनावमा बीजेपीको पराजयमा प्याजको उच्च मूल्यको भूमिका रहेको विश्वास गरिएको थियो ।

गत महिना सरकारले प्रतिबन्ध अर्को आदेश नभएसम्म लम्ब्याएको थियो । तर, भारत सरकारले कूटनीतिक माध्यमबाट आएको प्याजको मागलाई स्वीकार गरिरहेको छ ।

द हिन्दू अखबारका अनुसार केन्द्र सरकारले मार्च १ मा संयुक्त अरब इमिरेट्समा १४ हजार ४०० मेट्रिक टन प्याज निर्यात गर्न अनुमति दिएको थियो । यससँगै सरकारले तीन महिनामा ३६०० मेट्रिक टनभन्दा बढी निकासी गर्न नपाइने शर्त राखेको थियो ।

गत महिना तीन हजार टनभन्दा बढी प्याज निर्यात गर्न स्वीकृत भएको थियो । यसबाहेक वाणिज्य मन्त्रालयले गत साता युएईलाई १० हजार मेट्रिक टन प्याज ल्याउन छुट्टै अनुमति दिएको छ ।

निकासीमा प्रतिबन्ध लगाए पनि यूएईबाहेक अन्य धेरै देशमा प्याज बेचेको खबर आएको छ । हिन्दुस्तान टाइम्समा प्रकाशित समाचार अनुसार भारतले बंगलादेशमा ५० हजार टन, भुटानमा ५५० टन, बहराइनमा ३ हजार टन र मौरिससलाई १२ सय टन प्याज निर्यात गर्न अनुमति दिएको छ ।

विश्व बजारमा सामान्यतया प्याजको मूल्य प्रतिकिलो ३० देखि ३५ रुपैयाँसम्म रहन्छ । तर, पछिल्ला महिनामा यूएईजस्ता प्रमुख बजारमा मूल्य प्रतिकिलो १५० रुपैयाँ पुगेको छ । भारत, पाकिस्तान र इजिप्टले प्याज निकासीमा प्रतिबन्ध लगाएपछि मूल्य बढेको हो ।

द हिन्दू पत्रिकाका अनुसार हालै यूएईमा प्रति टन ५०० देखि ५५० डलरको दरले प्याज पठाइएको निर्यातकर्ताले जानकारी पाएका छन् । भारतीय रुपैयाँमा प्रतिकिलो प्याजको कुरा गर्ने हो भने ४५ देखि ५० रुपैयाँसम्म पर्छ । अखबारका अनुसार भारतबाट प्याज खरिद गर्ने युएई आयातकर्ताले ३ सय करोडभन्दा बढी नाफा कमाएको छ ।

१० हजार मेट्रिक टन प्याज यूएई जाँदा आयातकर्ताले करिब एक हजार करोड रुपैयाँ नाफा पाउने अनुमान छ ।

प्याजको यो निकासी राष्ट्रिय सहकारी निकासी लिमिटेड (एनसीईएल)मार्फत मात्रै भइरहेको छ । एनसीईएल सहकारिता मन्त्रालय अन्तर्गतको सरकारी स्वामित्वको संस्था हो।

प्याज निजी क्षेत्रले निर्यात गर्दैन, एउटा सरकारले अर्कोलाई निर्यात गरिरहेको छ । यस प्रक्रियामा प्याज आयात गर्ने सरकारले आयातकर्ताहरूको लागि कोटा निर्धारण गर्दछ । त्यस्ता निकासीका लागि कृषि बजार पोर्टलमा ई-टेन्डरिङ मार्फत खरिद गरिन्छ । भारतीय सञ्चार माध्यमहरूको सहयोगमा